"SỐT" Học Tiếng Nghệ

Chỉ trong một thời gian ngắn, bài viết có tựa đề "Giáo trình tự học tiếng Nghệ" đã lan truyền trong cộng đồng mạng với tốc độ rất nhanh.


"Giáo trình" trình bày chi tiết và khoa học những kiến thức cơ bản và những ví dụ sống động đã xuất hiện trên nhiều diễn đàn tạo nên một cơn sốt học tiếng Nghệ thực sự. Ký túc xá một số trường Đại học tại Hà Nội như ĐH Bách Khoa, ĐH Kinh tế Quốc dân,... "giáo trình" đã được in ra để truyền tay nhau học.

Cùng học "mô, tê, răng, rứa"

Đã từ lâu, xứ Nghệ (Nghệ An, Hà Tĩnh) thường được nhắc đến với hình ảnh rất đẹp: "Đường vô xứ Nghệ quanh quanh. Non xanh nước biếc như tranh họa đồ". Ở nơi nào cũng có ngôn ngữ địa phương riêng, cái vùng đất "như tranh họa đồ" ấy cũng có thứ ngôn ngữ rất đặc biệt.

Ghé thăm các diễn đàn của giới trẻ, chẳng có gì khó khăn để bắt gặp những dòng chia sẻ về tiếng Nghệ. Bởi phong trào học tiếng Nghệ đang trở thành "cơn sốt". Bạn trẻ có nickname: boy1202 chia sẻ: "Mình ở cùng thằng bạn người Nghệ An. Lúc nó nói với mình dùng từ phổ thông đã thấy khó nghe, còn lúc nó gặp đồng hương thì chẳng hiểu chi răng rứa. Tiếng Nghệ nói vừa nhanh lại dùng từ địa phương. Họ chuyện trò líu lo với nhau bằng "thổ ngữ" mà mình tưởng họ dùng ngoại ngữ. Chuyến này quyết tâm học tiếng Nghệ". Có bạn khác lại chi biết: "Hồi học Đại học, nghe hai ông Nghệ An cãi nhau, họ nói nhanh nên nghe chẳng hiểu gì, ngang ngửa kiểu nghe người nước ngoài nói chuyện. Hết 4 năm ở Vinh cũng có chút vốn tiếng Nghệ, nhưng có nhiều từ mình vẫn chưa biết"...

"Giáo trình" tiếng Nghệ đang gây sốt cho giới trẻ là bài viết tương đối công phu với mục đích nhằm "khắc phục tình trạng mình nói mà các bạn ngoài Bắc nghe không hiểu gì, đồng thời đáp ứng nhu cầu học tiếng Nghệ An ngày càng cao của một số anh chị em ngoài Bắc muốn làm dâu rể Nghệ An".

Theo giáo trình, tiếng Nghệ có ngữ pháp thống nhất với tiếng Việt nói chung và khá giống các tỉnh miền Trung (từ Nghệ An đến Thừa Thiên Huế) ở các từ vựng cơ bản như "mô, tê, răng, rứa".

Người Anh đã mượn "Nghệ ngữ"?

Tuy nhiên, để hiểu được tiếng Nghệ không phải là chuyện một sớm một chiều. Ngay sau khi nghiền ngẫm giáo trình tiếng Nghệ, cảm nhận đầu tiên của nhiều bạn trẻ không phải người Nghệ An, Hà Tĩnh là tiếng Nghệ cực kỳ khó "nhằn". Thành viên kubihihihi, diễn đàn Vozforum nhận xét: "Học tiếng này cũng như học tiếng Anh, cứ phải tiếp xúc nhiều mới nói sõi được, chứ cứ đọc công thức thì không thể nào mà nhớ nổi". Theo những thành viên là người gốc Nghệ thì "giáo trình" trên mới chỉ cung cấp những kiến thức cực kỳ sơ đẳng, đặc biệt là từ vựng tiếng Nghệ.

Người Nghệ vẫn đùa rằng người Anh đã mượn từ Nghệ vào vốn ngôn ngữ của họ. Đó là từ "nỏ" (nghĩa là "không"). Chuyện kể rằng vào thế kỷ XVI, một nhà thám hiểm người Anh tên là Francis Drake trong chuyến hành trình vòng quanh thế giới của mình đã cập cảng Vũng Áng (Hà Tĩnh). Tiếp xúc với người dân nơi đây, ông ta thấy tiếng Nghệ Tĩnh nghe rất hay và dễ thương, thế là đòi học cho bằng được. Sau thời gian dùi mài kinh sử, ông đã đọc thông viết thạo tiếng Nghệ Tĩnh.

Nhiều bạn trẻ cho biết, người lập ra từ điển này là một người rất am hiểu tiếng Nghệ An và ngôn ngữ chung. Cách viết dễ hiểu và hợp với sự tiếp nhận của giới trẻ. Thậm chí trên website vidamdodua... có tác giả còn viết dài kỳ về từ điển tiếng Nghệ An gồm giọng Nghệ, tiếng Nghệ, ngôn ngữ riêng của người Nghệ... làm cho độc giả cảm thấy rất thích thú.

Học để... làm dâu
Những quy tắc thú vị trong tiếng Nghệ

Trong phần hướng dẫn đọc và hiểu tiếng Nghệ, người viết biên soạn "giáo trình" cũng đưa ra một số công thức để người đọc dễ hiểu từ âm tiết, các dấu, đến ngữ điệu để đọc. Tiếng Nghệ Tĩnh về cơ bản là giống với các tỉnh miền Trung (từ Nghệ An đến Thừa Thiên Huế), các từ cơ bản là "mô, tê, răng, rứa".

Về âm điệu, trong "từ điển tiếng Nghệ" cũng ghi rõ: "Dấu ngã (~) thành dấu nặng (.) nên mới nghe giọng Nghệ An và Hà Tĩnh nặng trình trịch (ở một số vùng, dấu hỏi (?) cũng nói thành dấu nặng (.). Các phụ âm s và x, tr và ch, r và d, người Nghệ Tĩnh phát âm rất rõ ràng (nên viết ít sai)"…

Tại ký túc xá Đại học Bách Khoa, nơi có rất nhiều sinh viên đến từ hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, phong trào học tiếng Nghệ khá phổ biến.
Lệ Xuân, sinh viên năm thứ 2 quê ở Đông Triều, Quảng Ninh kể: "Lúc mới xuống Hà Nội ở cùng phòng với 2 bạn người Nghệ An. Ban đầu, em thấy tiếng Nghệ rất khó nghe, thậm chí khi 2 bạn ấy nói chuyện với nhau thì những người còn lại trong phòng không hiểu được gì. Nghe dần thành quen lại thấy thú vị. Tại sao lại không nhờ họ bày cho mình học tiếng Nghệ. Nhưng nói thật học tiếng Nghệ trúc trắc khó nhớ lắm. Gần 2 năm làm quen với "ngoại ngữ" này, giờ em đã có thể giao tiếp tiếng Nghệ với người Nghệ rồi. Chỉ có điều, biết tiếng Nghệ là một chuyện. Phát âm được theo họ lại là chuyện khó hơn nhiều".

Mai Hương sinh viên năm cuối Đại học Bách Khoa chia sẻ: "Bạn trai của em người Hà Tĩnh. Lúc đầu mới nhập học, thấy "hắn" cố nói tiếng phổ thông mà phát âm cứ nặng trình trịch, rất "nhà quê". Quen rồi thân rồi yêu "hắn" lúc nào không hay. Chẳng hiểu sao khi yêu người, em yêu luôn cả cái giọng "nặng trịch" nhưng rất dễ thương của "hắn". Cũng từ lúc yêu nhau, cứ hẹn hò hoặc đi chơi với nhau bọn em thống nhất là dùng tiếng Nghệ. Bây giờ vốn tiếng Nghệ của em tương đối ổn. Không sợ lúc về làm dâu xứ Nghệ, bố mẹ chồng nói gì không hiểu lại bị cho là khinh người".

Hiểu thêm một nét văn hóa độc đáo

Để minh chứng cho khả năng tiếng Nghệ của mình rất tốt, Hương đọc cho tôi bài thơ khá nổi tiếng nói về con gái miền Bắc làm dâu xứ Nghệ. Đọc xong Hương cười: "Đó anh dịch được mấy từ Nghệ trong bài thơ đó đi ".

Hương đọc thơ tiếng Nghệ làm tôi chợt nhớ đến bài thơ đã truyền miệng rất lâu trong giới sinh viên, cũng là một cách học tiếng Nghệ: "Con trâu" thì gọi là "tru"/"Con giun" thì gọi là "trùn" đó nha/"Con gà" thì kêu "con ga"/Còn con "cá quả" gọi ra "cá tràu"/"Con sâu" lại gọi là "trâu"/"Bồ câu" thì gọi "cu cu" đó nà/"Con ruồi" lại gọi là "ròi"/"Con troi" đích thị "con giòi" nhớ chưa/"Con bê" còn gọi là "me"/Con "mọi" là "muỗi" khi nghe đừng cười/Mà cười là choa chửi thẳng tưng/"Trốc cha mi khái cạp" là "đầu bố mày hổ đớp...". Hương bảo, cô đã hiểu hết những từ địa phương trong bài thơ trên. Cũng như Xuân, Hương bó tay với giọng Nghệ: "Chỉ hiểu được, nói được, nhưng phát âm sao cho giống thì em đành chịu".

Chính những suy nghĩ rất cởi mở của các bạn trẻ là muốn tìm hiểu và học hỏi thêm văn hóa giao tiếp và ngôn ngữ vùng miền mà "Từ điển tiếng Nghệ An" được các bạn trẻ rất ủng hộ. Ngày càng có nhiều diễn đàn mở thêm để các thành viên trao đổi việc học "Nghệ ngữ". Điều đặc biệt là những topic này luôn thu hút được lượng bình luận lớn và nó thực sự đã trở thành một phong trào.

Học thêm tiếng nói của một địa phương chính là hiểu thêm về văn hóa của mảnh đất ấy. Học để nghe và hiểu được tiếng Nghệ lại chẳng dễ chút nào, bởi mỗi nơi mỗi vùng, âm điệu, từ ngữ luôn có sự khác biệt. Có lẽ vì thế mà "Nghệ ngữ" đang trở nên cuốn hút các bạn trẻ!

TIẾNG NGHỆ

Cái gầu thì bảo cái đài

Ra sân thì bảo ra ngoài cái cươi

Chộ tức là thấy mình ơi

Trụng là nhúng đấy đừng cười nghe em

Thích chi thì bảo là sèm

Nghe ai bảo đọi thì mang bát vào

Cá quả lại gọi cá tràu

Vo troốc là bảo gội đầu đấy em...

Nghe em giọng Bắc êm êm

Bà con hàng xóm đến xem chật nhà

Răng chưa sang nhởi nhà choa

Bà o đã nhốt con ga trong truồng

Em cười bối rối mà thương

Thương em một lại trăm đường thương quê

Gió Lào thổi rạc bờ tre

Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn

Chắt từ đá sỏi đất cằn

Nên yêu thương mới sâu đằm đó em.