forget_me_not
27-08-2010, 10:01 AM
Nét hội nhập văn hoá từ Thánh Đường Sơn Quả, Huế
Ngôi thánh đường mới giáo xứ Sơn Quả đã thu hút cái nhìn của khách trên con đường lên xuống vùng đồi núi Tân Sơn, Phong Sơn - Hoà Mỹ, vùng đất có phong cảnh hữu tình, có suối nước nóng trong lành Thanh Tân, có khe lồ - ồ, có cả núi Đức Mẹ từ trước năm 1934, mà giáo dân Thanh Tân - Sơn Quả vẫn nhiệt tình vượt khó lên đó để kính viếng hằng năm sau ngày Lễ kính Đức Mẹ Hồn xác Lên Trời 15.8…
Thánh đường Sơn Quả đã được hoàn thành theo phong cách Á Đông, trong tinh thần hội nhập văn hoá, nhà thờ nổi bật lên trên vòm trời bao la xanh thẳm, hài hoà với đồi núi màu xanh lam, xanh xám; phong cảnh tuyệt đẹp; màu xanh ngọc, xanh non mượt mà của vườn tược ruộng đồng, mang theo hương vị bùi bùi của mùa đậu xanh, đậu phụng, thật dễ chịu, rất đặc trưng quê hương !
http://tonggiaophanhue.net/home/images/stories/gioang/sonqua.jpg
Giáo xứ Sơn Quả đã có từ lâu đời, trong danh sách giáo phận Huế từ năm 1867, một địa sở đã được nhắc đến với hai giáo xứ Sơn Quả và Sơn Công. Giáo xứ Sơn Quả cách Huế khoảng 30km về phía Tây Bắc, cách quốc lộ 1A và cầu An lỗ chừng 10 km, giáp với giáo xứ Thanh Tân và làng Cổ Bi.(1) Sơn Quả ở vào một vị trí rất đẹp, tựa lưng vào chân dãy Trường Sơn, và có con sông Bồ đầu nguồn chảy qua tưới mát ruộng vườn, ban tặng không khí trong lành cho con người và muôn vật.
Thánh đường giáo xứ Sơn Quả, một tác phẩm kiến trúc mới, bằng sự nổ lực của quý Cha Đôminicô Lê Đình Du, Cha Augustinô Nguyễn văn Dụ và toàn giáo xứ, chắc là anh chị em giáo dân đã rất vinh dự vì đã góp phần nhỏ của mình vào công trình xây dựng Nhà Chúa rực rỡ như hôm nay. Toàn cảnh đã mặc lấy một cảnh sắc mới như thiên đàng trần thế…
Bước lên chín (9) tầng cấp bằng đá đen, vào cửa chính điện… chúng ta cảm nghe được sự ấm cúng thân thiện từ lòng nhà thờ, khung cảnh thanh thoát, trang nghiêm và thánh thiện… theo hướng nhìn lên, đôi mắt của chúng ta gặp được một hình ảnh thân thương trìu mến: CHA. THIÊN CHÚA CHA, bức tượng ẩn ẩn, hiện hiện, bên trên bầu trời thế giới, đôi tay Chúa Cha giang rộng như đang muốn ôm lấy cả loài người.
Ngài thật đang gần bên chúng ta, bàn tay Ngài che chở, quan phòng cho thế giới nầy đi đúng theo trật tự tốt lành Ngài đã định. Nhìn thấy hình ảnh nầy tôi khá ngạc nhiên và xem đây là một ý tưởng sáng tạo được thể hiện bằng nghệ thuật tạo hình hiếm thấy…
Vòm cao cung thánh là bầu trời, màu vàng sáng rực, CHÚA THÁNH THầN, hình ảnh chim bồ câu trắng, xoè cánh tung bay, như hình ảnh Chúa Thánh Thần hiển hiện trong ngày Chúa Giêsu chịu phép rửa tại sông Gio-đan, Thánh Thần chứng thực Chúa Giêsu là Con yêu dấu của Chúa Cha, và trọn cuộc đời của Ngài đều được Thánh Thần hướng dẫn. Thánh Thần cũng là Đấng thánh hoá lễ vật trên bàn thờ để dâng lên Chúa Cha. Bên dưới, cây Thánh Giá CHÚA GIÊSU, ĐẤNG CỨU CHUỘC chúng ta, Đấng Chịu treo trên Thập Giá, được thỉnh đặt vào vị trí trung tâm và chính diện, trên nền mặt trống đồng, theo quy cách Trống Đồng Đông Sơn của dân tộc Việt.
Mặt Trống đồng có đường kính 5m, biểu tượng độc đáo của Nước Việt, niềm tự hào của văn hoá văn minh dân tộc, trên trống đồng diễn tả được rất nhiều điều, ta tìm hiểu thì sẽ rất thú vị. Ở đây, tác phẩm nghệ thuật được đưa vào ngay ở gian cung thánh, người chủ công trình đã giữ lại những nét chính yếu của Trống đồng như: Những tia sáng mặt trời (có người cũng gọi là ngôi sao), phát xuất từ trung tâm của trống. Những vòng tròn kế tiếp từ trong ra ngoài: Hình người cách điệu ! có dáng chim, mang trang phục chim: cánh, mũ, trong một tư thế lanh lẹ, sinh động… Giống nòi Lạc Việt (Lạc: chim Hạc) người Việt ví mình như chim; một loài chim luôn tung trời tìm tự do ! Vòng tròn tiếp theo, những cánh hạc tung bay một cách tự tin, vươn cao, cánh và chân sãi dài mạnh mẽ, tất cả đều có chiều đi ngược kim đồng hồ, nhưng tất cả đều quay quanh trọng tâm là Mặt Trời: Chúa Giêsu Kitô trung tâm. Ngài luôn ở lại với Hội Thánh: hai mẫu tự Alpha và Omega, nơi đặt Lời Ngài và Bí Tích Thánh Thể, biểu tượng Đức Kitô là Đầu hết và Cuối hết của lịch sử. Nét nghệ thuật tinh tế đầy tính mỹ học và tính thuyết phục thu hút mọi cái nhìn.
Hội nhập vào đó là những biểu tượng kitô-giáo cho những vòng tiếp theo: những nhánh lúa no chắc, những trái nho chín mọng chín, là lương thực nuôi sống và rượu nho làm phấn khởi lòng người. Cuối cùng, vòng ngoài là biểu tượng của Bốn Thánh Sử. Các đấng đã chứng minh và để lại cho nhân loại chứng tích về Một Con Người-Thiên Chúa, Đấng đã đến đem ơn Cứu rỗi cho từng mỗi con người và cho toàn thể nhân loại. Cái làm nên bữa tiệc hân hoan cho nhân loại trong đức tin là “Năm chiếc bánh và Hai con cá”, tiệc dưới đất và tiệc của thời cánh chung, tất cả mọi dân nước Đông -Tây được mời vào…Kết nối các vòng tròn nghệ nhân khéo tay tạo những đường nét hoa văn nhẹ nhàng, đẹp mắt, tính nghệ thuật cao trên cùng một tổng thể: mặt trống đồng.
Thiết nghĩ: Trống đồng, một hình thức diễn tả nền văn hoá có tính cách tôn giáo của người Lạc Việt. Trên trống đồng, mọi sinh hoạt của người xưa đều quay chung quanh mặt trời, sùng bái mặt trời, một hình thức của tôn giáo tự nhiên mà con người tự cảm nhận trong đời sống… Nét hội nhập nầy trong tinh thần đem hạt giống Tin Mừng vào trong các nền văn hoá để làm cho những gì vốn đã tốt đẹp nơi nền văn hoá đó càng thêm tốt đẹp hơn, đông thời cũng thanh luyện cách tiệm tiến những gì không phù hợp với giáo lý của Đức Kitô (2). Thánh Giá được đặt ngay trên đó, Chúa Giêsu là Đấng Cứu Độ, Ngài phải được đặt vào trung tâm thế giới, trung tâm của mọi nền văn minh nhân loại.
Một nét hội nhập văn hoá Đông Phương đi liền với lễ đài là Bàn Thánh: ”Trời tròn - Đất vuông.
” Hình tròn chỉ thị vĩnh cữu, vô thuỷ vô chung, nói lên khái niệm về đạo Trời (yêu tố Thiên), về chân lý, không lệ thuộc vào không gian, thời gian.
Hình vuông: chỉ về bốn phương: Đông-Tây-Nam-Bắc, nói lên khái niêm không gian (yếu tố Địa)(3) . Bàn Thánh, nơi mỗi ngày Linh mục tiến dâng lễ tế nhiệm mầu, liên kết những tâm hồn hèn mọn trần gian trong hy tế cao cả của Con Chúa dâng mình là Con Chúa Trời, nơi giao hoà đất với trời, để con người biết dâng lên lời ca tụng Chúa và sống đời hoàn thiện mỗi ngày mỗi hơn.
Bốn cột trụ đỡ lấy vòm cung thánh, vững chắc, tạo nên một đài quang rất ấn tượng, những hoa văn mềm mại uốn theo thân cột, những lá hoa của vòng hoa dành cho người chiến thắng Hy Lạp, chúng chạy tiếp mãi để đan thành dàn hoa văn trang trí lễ đài, nét thiên nhiên gần gũi với con người “thiên địa vạn vật nhất thể”. Lễ đài rất trang trọng cho việc cử hành các nghi lễ. Nhìn những lá hoa quấn quanh cột, ta không thể không liên tưởng đến “Cây Nho: Thầy là cây nho, chúng con là cành nho”(Ga, 15) mà Chúa Giêsu đã nói đến.
Bên trên các cây cột là các vị thiên thần thánh thiện chuyển lời kinh, nối kết thiên đàng - trần gian…Và bên dưới cây cột phía phải của lễ đài có khắc tên hai vị đáng kính: Đức Hồng Y Phanxicô Xavier Nguyễn văn Thuận và Mongsignore Umberto Crozzolin, điều nầy thể hiện lòng tưởng nhớ và biết ơn các ân nhân, là đức tính cao đẹp của người Việt…
Còn rất nhiều nét đẹp văn hoá - nghệ thuật Đông-Tây của ngôi Thánh đường mới nầy, như các bàn thờ phụ được thực hiện theo lối Tây Phương chắc chắn chúng ta sẽ có dịp trở lại để khám phá, chiêm ngắm và tri ân Thiên Chúa vì những kỳ công Chúa ban cho con người làm nên… (Xin tìm đọc: Cha Augustinô Nguyễn văn Dụ, tờ buớm giới thiệu “Giáo xứ Sơn Quả” đầy đủ và giải thích về ý nghĩa của các biểu tượng kiến tạo nhà thờ mới Sơn Quả nầy)
Tôi vui cái vui với các thành phần dân Chúa trong giáo xứ Sơn Quả, tôi mừng với cái mừng chân chất của những con tim rộn rã lòng biết ơn, vì Thiên Chúa đã luôn ban tặng một nhu cầu thiết thực cho con cái là đoàn chiên luôn được Ngài săn sóc. Chúa đã cho thành toàn ước mơ thánh thiện của đoàn con bao ngày mong chờ. Tôi xin hát khúc thánh ca với cộng đồng Dân Chúa giáo xứ Sơn Quả: “Tôi vui mừng khi người ta bảo tôi: Chúng ta hãy lên đền Thiên Chúa. Đây Salem thành đô, chúng ta hãy dừng chân”(Tv 121).
Ngày cung hiến đền thờ Giáo xứ Sơn Quả, niềm vui lớn đối với giáo xứ cũng như toàn giáo phận, chúng ta lại có dịp lắng nghe lời kinh nguyện khi thánh hiến nhà thờ và bàn thờ:”Xin Chúa dùng quyền năng mà thánh hoá bàn thờ và nhà thờ nầy… để nhờ dấu hiệu hữu hình chúng diễn tả Đức Kitô và Hội Thánh”. Và lời Mẹ Hội Thánh nhắn nhủ : ” Anh em là đền thờ của Thiên Chúa, và Thánh Thần Thiên Chúa ngự trong anh em. Đền thờ Thiên Chúa là nơi thánh. Và đền thờ ấy chính là anh em”. (1Cor 3, 16-17).
Xin được như vậy. Amen
Nữ tu Maria Nguyễn Thị Tuyệt
Ghi chú:
(1) Lịch sử các giáo xứ, Giáo phận Huế.
(2) Giáo xứ Sơn Quả: Lm A. Nguyễn văn Dụ (tờ giới thiệu)
(3) Lê Minh Tuấn: Công giáo và Đức Kitô, Kinh Thánh qua cái nhìn từ Đông Phương,
Trang 1175, Nhà Xb Tôn giáo, Hà nội 2003.
http://gpnt.net/diendan/showthread.php?t=13604
Ngôi thánh đường mới giáo xứ Sơn Quả đã thu hút cái nhìn của khách trên con đường lên xuống vùng đồi núi Tân Sơn, Phong Sơn - Hoà Mỹ, vùng đất có phong cảnh hữu tình, có suối nước nóng trong lành Thanh Tân, có khe lồ - ồ, có cả núi Đức Mẹ từ trước năm 1934, mà giáo dân Thanh Tân - Sơn Quả vẫn nhiệt tình vượt khó lên đó để kính viếng hằng năm sau ngày Lễ kính Đức Mẹ Hồn xác Lên Trời 15.8…
Thánh đường Sơn Quả đã được hoàn thành theo phong cách Á Đông, trong tinh thần hội nhập văn hoá, nhà thờ nổi bật lên trên vòm trời bao la xanh thẳm, hài hoà với đồi núi màu xanh lam, xanh xám; phong cảnh tuyệt đẹp; màu xanh ngọc, xanh non mượt mà của vườn tược ruộng đồng, mang theo hương vị bùi bùi của mùa đậu xanh, đậu phụng, thật dễ chịu, rất đặc trưng quê hương !
http://tonggiaophanhue.net/home/images/stories/gioang/sonqua.jpg
Giáo xứ Sơn Quả đã có từ lâu đời, trong danh sách giáo phận Huế từ năm 1867, một địa sở đã được nhắc đến với hai giáo xứ Sơn Quả và Sơn Công. Giáo xứ Sơn Quả cách Huế khoảng 30km về phía Tây Bắc, cách quốc lộ 1A và cầu An lỗ chừng 10 km, giáp với giáo xứ Thanh Tân và làng Cổ Bi.(1) Sơn Quả ở vào một vị trí rất đẹp, tựa lưng vào chân dãy Trường Sơn, và có con sông Bồ đầu nguồn chảy qua tưới mát ruộng vườn, ban tặng không khí trong lành cho con người và muôn vật.
Thánh đường giáo xứ Sơn Quả, một tác phẩm kiến trúc mới, bằng sự nổ lực của quý Cha Đôminicô Lê Đình Du, Cha Augustinô Nguyễn văn Dụ và toàn giáo xứ, chắc là anh chị em giáo dân đã rất vinh dự vì đã góp phần nhỏ của mình vào công trình xây dựng Nhà Chúa rực rỡ như hôm nay. Toàn cảnh đã mặc lấy một cảnh sắc mới như thiên đàng trần thế…
Bước lên chín (9) tầng cấp bằng đá đen, vào cửa chính điện… chúng ta cảm nghe được sự ấm cúng thân thiện từ lòng nhà thờ, khung cảnh thanh thoát, trang nghiêm và thánh thiện… theo hướng nhìn lên, đôi mắt của chúng ta gặp được một hình ảnh thân thương trìu mến: CHA. THIÊN CHÚA CHA, bức tượng ẩn ẩn, hiện hiện, bên trên bầu trời thế giới, đôi tay Chúa Cha giang rộng như đang muốn ôm lấy cả loài người.
Ngài thật đang gần bên chúng ta, bàn tay Ngài che chở, quan phòng cho thế giới nầy đi đúng theo trật tự tốt lành Ngài đã định. Nhìn thấy hình ảnh nầy tôi khá ngạc nhiên và xem đây là một ý tưởng sáng tạo được thể hiện bằng nghệ thuật tạo hình hiếm thấy…
Vòm cao cung thánh là bầu trời, màu vàng sáng rực, CHÚA THÁNH THầN, hình ảnh chim bồ câu trắng, xoè cánh tung bay, như hình ảnh Chúa Thánh Thần hiển hiện trong ngày Chúa Giêsu chịu phép rửa tại sông Gio-đan, Thánh Thần chứng thực Chúa Giêsu là Con yêu dấu của Chúa Cha, và trọn cuộc đời của Ngài đều được Thánh Thần hướng dẫn. Thánh Thần cũng là Đấng thánh hoá lễ vật trên bàn thờ để dâng lên Chúa Cha. Bên dưới, cây Thánh Giá CHÚA GIÊSU, ĐẤNG CỨU CHUỘC chúng ta, Đấng Chịu treo trên Thập Giá, được thỉnh đặt vào vị trí trung tâm và chính diện, trên nền mặt trống đồng, theo quy cách Trống Đồng Đông Sơn của dân tộc Việt.
Mặt Trống đồng có đường kính 5m, biểu tượng độc đáo của Nước Việt, niềm tự hào của văn hoá văn minh dân tộc, trên trống đồng diễn tả được rất nhiều điều, ta tìm hiểu thì sẽ rất thú vị. Ở đây, tác phẩm nghệ thuật được đưa vào ngay ở gian cung thánh, người chủ công trình đã giữ lại những nét chính yếu của Trống đồng như: Những tia sáng mặt trời (có người cũng gọi là ngôi sao), phát xuất từ trung tâm của trống. Những vòng tròn kế tiếp từ trong ra ngoài: Hình người cách điệu ! có dáng chim, mang trang phục chim: cánh, mũ, trong một tư thế lanh lẹ, sinh động… Giống nòi Lạc Việt (Lạc: chim Hạc) người Việt ví mình như chim; một loài chim luôn tung trời tìm tự do ! Vòng tròn tiếp theo, những cánh hạc tung bay một cách tự tin, vươn cao, cánh và chân sãi dài mạnh mẽ, tất cả đều có chiều đi ngược kim đồng hồ, nhưng tất cả đều quay quanh trọng tâm là Mặt Trời: Chúa Giêsu Kitô trung tâm. Ngài luôn ở lại với Hội Thánh: hai mẫu tự Alpha và Omega, nơi đặt Lời Ngài và Bí Tích Thánh Thể, biểu tượng Đức Kitô là Đầu hết và Cuối hết của lịch sử. Nét nghệ thuật tinh tế đầy tính mỹ học và tính thuyết phục thu hút mọi cái nhìn.
Hội nhập vào đó là những biểu tượng kitô-giáo cho những vòng tiếp theo: những nhánh lúa no chắc, những trái nho chín mọng chín, là lương thực nuôi sống và rượu nho làm phấn khởi lòng người. Cuối cùng, vòng ngoài là biểu tượng của Bốn Thánh Sử. Các đấng đã chứng minh và để lại cho nhân loại chứng tích về Một Con Người-Thiên Chúa, Đấng đã đến đem ơn Cứu rỗi cho từng mỗi con người và cho toàn thể nhân loại. Cái làm nên bữa tiệc hân hoan cho nhân loại trong đức tin là “Năm chiếc bánh và Hai con cá”, tiệc dưới đất và tiệc của thời cánh chung, tất cả mọi dân nước Đông -Tây được mời vào…Kết nối các vòng tròn nghệ nhân khéo tay tạo những đường nét hoa văn nhẹ nhàng, đẹp mắt, tính nghệ thuật cao trên cùng một tổng thể: mặt trống đồng.
Thiết nghĩ: Trống đồng, một hình thức diễn tả nền văn hoá có tính cách tôn giáo của người Lạc Việt. Trên trống đồng, mọi sinh hoạt của người xưa đều quay chung quanh mặt trời, sùng bái mặt trời, một hình thức của tôn giáo tự nhiên mà con người tự cảm nhận trong đời sống… Nét hội nhập nầy trong tinh thần đem hạt giống Tin Mừng vào trong các nền văn hoá để làm cho những gì vốn đã tốt đẹp nơi nền văn hoá đó càng thêm tốt đẹp hơn, đông thời cũng thanh luyện cách tiệm tiến những gì không phù hợp với giáo lý của Đức Kitô (2). Thánh Giá được đặt ngay trên đó, Chúa Giêsu là Đấng Cứu Độ, Ngài phải được đặt vào trung tâm thế giới, trung tâm của mọi nền văn minh nhân loại.
Một nét hội nhập văn hoá Đông Phương đi liền với lễ đài là Bàn Thánh: ”Trời tròn - Đất vuông.
” Hình tròn chỉ thị vĩnh cữu, vô thuỷ vô chung, nói lên khái niệm về đạo Trời (yêu tố Thiên), về chân lý, không lệ thuộc vào không gian, thời gian.
Hình vuông: chỉ về bốn phương: Đông-Tây-Nam-Bắc, nói lên khái niêm không gian (yếu tố Địa)(3) . Bàn Thánh, nơi mỗi ngày Linh mục tiến dâng lễ tế nhiệm mầu, liên kết những tâm hồn hèn mọn trần gian trong hy tế cao cả của Con Chúa dâng mình là Con Chúa Trời, nơi giao hoà đất với trời, để con người biết dâng lên lời ca tụng Chúa và sống đời hoàn thiện mỗi ngày mỗi hơn.
Bốn cột trụ đỡ lấy vòm cung thánh, vững chắc, tạo nên một đài quang rất ấn tượng, những hoa văn mềm mại uốn theo thân cột, những lá hoa của vòng hoa dành cho người chiến thắng Hy Lạp, chúng chạy tiếp mãi để đan thành dàn hoa văn trang trí lễ đài, nét thiên nhiên gần gũi với con người “thiên địa vạn vật nhất thể”. Lễ đài rất trang trọng cho việc cử hành các nghi lễ. Nhìn những lá hoa quấn quanh cột, ta không thể không liên tưởng đến “Cây Nho: Thầy là cây nho, chúng con là cành nho”(Ga, 15) mà Chúa Giêsu đã nói đến.
Bên trên các cây cột là các vị thiên thần thánh thiện chuyển lời kinh, nối kết thiên đàng - trần gian…Và bên dưới cây cột phía phải của lễ đài có khắc tên hai vị đáng kính: Đức Hồng Y Phanxicô Xavier Nguyễn văn Thuận và Mongsignore Umberto Crozzolin, điều nầy thể hiện lòng tưởng nhớ và biết ơn các ân nhân, là đức tính cao đẹp của người Việt…
Còn rất nhiều nét đẹp văn hoá - nghệ thuật Đông-Tây của ngôi Thánh đường mới nầy, như các bàn thờ phụ được thực hiện theo lối Tây Phương chắc chắn chúng ta sẽ có dịp trở lại để khám phá, chiêm ngắm và tri ân Thiên Chúa vì những kỳ công Chúa ban cho con người làm nên… (Xin tìm đọc: Cha Augustinô Nguyễn văn Dụ, tờ buớm giới thiệu “Giáo xứ Sơn Quả” đầy đủ và giải thích về ý nghĩa của các biểu tượng kiến tạo nhà thờ mới Sơn Quả nầy)
Tôi vui cái vui với các thành phần dân Chúa trong giáo xứ Sơn Quả, tôi mừng với cái mừng chân chất của những con tim rộn rã lòng biết ơn, vì Thiên Chúa đã luôn ban tặng một nhu cầu thiết thực cho con cái là đoàn chiên luôn được Ngài săn sóc. Chúa đã cho thành toàn ước mơ thánh thiện của đoàn con bao ngày mong chờ. Tôi xin hát khúc thánh ca với cộng đồng Dân Chúa giáo xứ Sơn Quả: “Tôi vui mừng khi người ta bảo tôi: Chúng ta hãy lên đền Thiên Chúa. Đây Salem thành đô, chúng ta hãy dừng chân”(Tv 121).
Ngày cung hiến đền thờ Giáo xứ Sơn Quả, niềm vui lớn đối với giáo xứ cũng như toàn giáo phận, chúng ta lại có dịp lắng nghe lời kinh nguyện khi thánh hiến nhà thờ và bàn thờ:”Xin Chúa dùng quyền năng mà thánh hoá bàn thờ và nhà thờ nầy… để nhờ dấu hiệu hữu hình chúng diễn tả Đức Kitô và Hội Thánh”. Và lời Mẹ Hội Thánh nhắn nhủ : ” Anh em là đền thờ của Thiên Chúa, và Thánh Thần Thiên Chúa ngự trong anh em. Đền thờ Thiên Chúa là nơi thánh. Và đền thờ ấy chính là anh em”. (1Cor 3, 16-17).
Xin được như vậy. Amen
Nữ tu Maria Nguyễn Thị Tuyệt
Ghi chú:
(1) Lịch sử các giáo xứ, Giáo phận Huế.
(2) Giáo xứ Sơn Quả: Lm A. Nguyễn văn Dụ (tờ giới thiệu)
(3) Lê Minh Tuấn: Công giáo và Đức Kitô, Kinh Thánh qua cái nhìn từ Đông Phương,
Trang 1175, Nhà Xb Tôn giáo, Hà nội 2003.
http://gpnt.net/diendan/showthread.php?t=13604