Vào đầu thế kỷ 17, ở làng Vân Hà nay là xã Thiệu Hưng huyện Thiệu Yên, tỉnh Thanh Hóa có một gia đình rất nghèo, mẹ góa, con côi, sống trong cảnh bần hàn. Hai mẹ con phải cuốc mướn, làm thuê, tháng ngày cực nhọc. Song bà mẹ luôn tìm mọi cách, nuôi dạy con khôn lớn nên người. Bà đã nhịn ăn, nhịn mặc, lao động vất vả tối ngày, dành cho con chút tiền theo học tại trường, Thương mẹ, tủi phận mình, cậu bé Nguyễn Quan Nho ban ngày ngoài giờ học ở trường về, đã dồn sức đỡ đần mẹ vào công việc đồng áng, chăn nuôi, lên rừng kiếm củi, đốt than. Ban đêm, chong đèn rèn văn, luyện chữ, nhiều lúc canh tư chưa hề chợp mắt. văn bài trau chuốt, kinh sách làu thông, nức tiếng môt vùng.
Năm 1667, vua Lê Huyền Tông cho mở khoa thi Đình, kén chọn hiền tài, Nguyễn Quan Nho đã đỗ đầu kì thi Tiến sĩ. Theo lệ thường, vua cho vào triều triệu kiến, ban cho mũ, áo, võng, lọng bái tổ vinh quy. Thật là mãn nguyện, khỏi phụ công lao mẹ già nuôi dưỡng, bõ công bao lâu đèn sách luyện rèn. Trên đường về làng, lòng ông vui sướng lâng lâng, tưởng tượng ra hình ảnh mẹ già yêu quý và dân làng ra tận bến sông Vân, hoan hỉ đón mừng. Ông sẽ quỳ xuống lạy tạ mẹ hiền, vì đã bao năm sinh thành dưỡng dục, mời mẹ già lên kiệu, cùng về đình, dự lễ đón tiếp của xóm làng. Nhưng sự thật lại chẳng như điều ông nghĩ. Từ lúc trống chiêng rộn rã ở bến Vân Hà, chức dịch trong làng đến mời mẹ ra đình dự lễ đón ông Nghè, mẹ khăng khăng không chịu đi, vì còn bận vớt rổ bèo cho lợn. Hương lý sốt ruột giục mẹ, thì mẹ bảo: "Nó đã làm được gì cho dân, mà bắt dân đón rước, lạy chào?. Không biết rồi đi làm quan, nó còn có biết vặn thừng, gánh lúa, băm bèo, nấu cám cho lợn nữa không?". Nói rồi mẹ tiếp tục vớt bèo. Kiệu về đến đầu làng, sợ quan Nghè quở không đón mẹ ra, Lý trưởng đã thưa lại toàn bộ câu chuyện mẹ bảo với chức dịch trong làng. Nghe tin, ông Nghè xuống kiệu, cởi bỏ mũ, áo, cân đai, cứ thế đi chân đất ra tận bờ ao, nơi bà mẹ đang cặm cụi vớt bèo. Rổ bèo chưa đầy, mẹ đang cố vớt cho xong. Ông Nghè vội xắn quần, lội ào xuống ao, cầm sào lùa vào cho đầy rổ, bưng về nhà. Lúc này, bà cụ mới chịu khoác chiếc áo vá cùng con ra đình, giữa lời chúc mừng hoan hỉ của bà con lối xóm.
Nghỉ được dăm bữa, Nghè Nho phải hồi triều nhận chức, nhưng trong lòng áy náy không yên. Nhà thì còn một mẹ, một con nay phải đi xa. Khi trái nắng, trở trời lấy ai là người thuốc thang, săn sóc mẹ. Xin đưa mẹ đi để phụng dưỡng, mẹ lại bảo: "Mẹ ở quê chân lấm, tay bùn, vất vả đã quen rồi, chịu khó nuôi con gà, con lợn rồi nó lại nuôi mình, ốm đau thì đã có bà con xóm giềng giúp đỡ. Khi nào có dâu mẹ sẽ tính sau". Rồi mẹ dặn:"Điều mẹ mong nhất là con phải trọng dân, yêu dân, thương dân, đừng cậy quyền thế, sách nhiễu, ức hiếp dân lành, là mẹ không vui".
Ngày ông lên đường, mẹ cùng bà con lối xóm tiễn đưa đến tận đầu làng. Mẹ lại ân cần nhắc nhở:"Con hãy nhớ lời mẹ dặn. Đừng quên!". Được bổ về làm tri phủ Lạng Giang, nhớ lời mẹ, ông luôn giữ mình trong sáng, thanh liêm, không tham một đồng xu nhỏ của công, không nhận lễ lạt, quà mừng, biếu xén. Sống giản dị gần dân, luôn chính trực, công bằng. Với tiền lương của mình, ông dè xẻn bớt ra góp lại dần mua chiếc áo mới gửi về biếu mẹ. Hình ảnh mẹ già quần đụp, áo vá cứ day dứt lòng ông. Ông nghĩ: Mẹ già quanh năm vất vả, chỉ quen chân đất, áo sồi. Nay con đã thành đạt, nên người, cũng cần lo cho mẹ cơm dẻo, áo lành trong những ngày lễ tết, để khỏi tủi với xóm giềng. Nghĩ vậy, ông bọc chiếc áo mới, sai lính mang về biếu mẹ. Lính đi rồi, ông nóng ruột trông tin, chẳng biết mẹ có vừa lòng hay quở phạt ông đây?. Ngày hôm sau, chú lính trở về vào thẳng công đường mang theo một gói quà nhỏ, mẹ gởi cho ông. Ông hồi hộp mở ra, thì chỉ là một gói tro. Người lính thuật lại ông nghe, lời mẹ nói khi nhận gói quà. Cụ bảo:"Thằng Nho mới làm quan mấy tháng, làm sao có tiền sắm áo gởi về cho mẹ?. Hay lại là tiền bòn rút của nước, của dân? Hắn làm quan lâu nữa, không còn biết mua cho mẹ những thứ gì?. Nhận áo này khác chi bảo nó tiếp tục vét vơ, tham nhũng". Rồi cụ tự tay châm lửa, đốt áo, sai con cầm về đưa tận tay quan. Nghe xong, ông thở dài, càng thương mẹ hơn và thầm hứa: Mẹ ơi! Con sẽ mãi nghe theo lời mẹ dạy cho đến trọn đời...
(Sưu tầm từ "Gương sáng người xưa", Trần Thế Linh)
Người mẹ trên thật đáng là tấm gương cho mọi người học hỏi ,noi theo. Chính những lời nói , việc làm,... của mẹ sẽ giáo dục, nuôi dưỡng biết bao thế hệ trẻ thơ trưởng thành, nên người. Cám ơn mẹ, người dã hy sinh tất cả vì chúng con. Mong sao chúng con sẽ làm vui lòng mẹ bằng chính cuộc sống hàng ngày của mình. Hy vọng dó sẽ là những đóa hồng tinh thần dâng tặng mẹ.
