Trung Quán, một thoáng lịch sử *
Trung Quán là giáo xứ nằm ở ngã ba sông Nhật Lệ, nơi hai nhánh sông Long Đại và Kiến Giang gặp nhau cách Toà Giám mục Xã Đoài 240km về phía Nam. Nơi đây là thuộc địa bàn xã Duy Ninh, huyện Quảng Ninh và là một vùng sơn thuỷ hữu tình, đất trời hội tụ với những cảnh đẹp lưu luyến lòng người. Đặc biệt là bề dày lịch sử và truyền thống Đức tin lâu đời. Trải qua bao thăng trầm chiến cuộc, bao cấm cách, gian lao, quê hương thánh Tôma Trần Văn Thiện (1820-1838) vẫn tồn tại và phát triển mạnh mẽ.
Giáo điểm Trung Quán xuất hiện rất sớm trong lịch sử truyền giáo Đàng Trong. Trước năm 1676, nhiều thừa sai đã đến đây truyền giáo và lập nên họ đạo. Vùng dinh Mười cạnh Trung Quán là một trong những trung tâm chính trị quan trọng của Đàng Trong nên đã lần lượt xuất hiện các giáo họ Đại Phong, Dinh Mười, Tam Toà và Trung Quán.
Hơn 25 năm sau, đến năm 1690, linh mục Lorensô Lâu được đặt coi sóc tín hữu Công giáo Quảng Trị và Quảng Bình. Trong thời gian đó, Đức Giám mục Giáo phận Đàng Trong Phanxicô Pérez đi kinh lược đã ban phép Thêm Sức và rửa tội nhiều tân tòng tại Trung Quán.
Dựa trên báo cáo của Linh mục Lorensô Lâu gửi Hội Thừa sai Paris, Quảng Bình vào cuối thế kỷ XVII có 24 họ đạo và Trung Quán đã có 140 giáo dân. Như vậy, Trung Quán đã có tuổi đạo xấp xỉ 335 năm, một quãng thời gian không nhỏ nhưng lắm phen xứ đạo cổ kính này tưởng chừng như không còn tên trên bản đồ Giáo phận Huế.
Mặc dù có tên từ lâu nhưng trong sổ bạ chính thức thì mãi đến năm 1923, Giáo xứ Trung Quán mới được thành lập với Linh mục Phaolô Nguyễn Văn Hiển là vị quản xứ đầu tiên. Công trình nhà thờ được khánh thành vào ngày 10.9.1938. Đây là ngôi nhà thờ lợp ngói đầu tiên của Trung Quán gồm 7 vai, 8 gian và một cung thánh. Ngoài ra, linh mục quản xứ lúc đó là Cha Phaolô Trần Bá Uý còn lập nhà cho các chị dòng Mến Thánh Giá, xây dựng nhà xứ, trường học, cô nhi viện, nhà thờ các họ đạo và lăng mộ kính Thánh Tôma Thiện.
Từ năm 1951 đến năm 1954, cuộc chiến Việt Pháp ngày càng ác liệt, giáo xứ không người coi sóc. Sau Hiệp định Giơnevơ, Linh mục GB Lương Văn Thể được sai về quản xứ Trung Quán. Ngài đã dùng sức lực và tài trí khôi phục phát triển giáo xứ nhưng đến 25.6.1962, ngài qua đời trong cảnh già yếu. Trung Quán một lần nữa mồ côi, một nỗi buồn vô hạn bao trùm xứ đạo. Cha Trần Quang Nghiêm, linh mục miền Nam tập kết thỉnh thoảng có đến dâng lễ năm vài lần nhưng sau vì chiến tranh ác liệt nên đã không thể đến nữa.
Mức độ khốc liệt của cuộc chiến còn ghi dấu tại Trung Quán là ngôi nhà thờ tan nát. Giáo dân không còn nơi đọc kinh, cầu nguyện, việc thờ phượng gián đoạn. Mãi đến ngày 25.12.1990, giáo xứ cử 3 người vào Ban đại diện. Tư gia của các ông Phêrô Lê Văn Bổn, Giuse Đặng Văn Sung, Micae Trần Văn Hưng lần lượt trở thành nhà đọc kinh, cầu nguyện. Hằng năm giáo dân vẫn tìm đến các linh mục ở Phủ Cam, Đại Lộc nhận lãnh bí tích. Đơn cử như năm 1984, cha Phanxicô Xaviê Lê Văn Cao dạy dỗ và ban phép rửa tội, thêm sức cho 82 em; 22 cặp vợ chồng học và chịu phép hôn phối tại xứ Đại Lộc, Quảng Trị.
Vì khó khăn về hành chính khi các linh mục Huế không thể vượt ra khỏi ranh giới vĩ tuyến 17 để làm việc mục vụ nên đến ngày 15.8.1996, Đức Tổng Giám mục Stêphanô Nguyễn Như Thể đã nhờ Đức Giám mục Phêrô Trần Xuân Hạp giúp đỡ, điều hành các giáo xứ nam sông Gianh. Cha Phêrô Nguyễn Bình Yên lúc đó đang quản xứ Văn Phú cách đó chừng 40km được Toà Giám mục Xã Đoài uỷ thác thêm trách nhiệm coi sóc Trung Quán. Mặc dù vậy, ngài vẫn chưa có thể đến đây dâng lễ và làm các phép vì chính quyền không cho phép.
Khó khăn đó dần được giải quyết với sự kiện chính quyền đồng ý sát nhập các giáo xứ còn lại phía nam sông Gianh thuộc Giáo phận Huế vào Giáo phận Vinh vào thời điểm 2005 gồm Hà Lời, Sen Bàng, Tam Toà, Trung Quán, Hoành Phổ, Bình Thôn, Phúc Tín.
Tháng 12.2006, Linh mục Phêrô Lê Thanh Hồng được Đức cha Phaolô Maria Cao Đình Thuyên đặt coi sóc Sen Bàng và các giáo xứ lân cận đã mở ra một trang sử mới với Trung Quán. Từ đây, đều đặn diễn ra thánh lễ mỗi tháng một lần. Các ban ngành ngày càng hoạt động có tổ chức.
Ngày 23.3.2009, dưới sự chứng kiến của các Đức Giám mục hai Giáo phận, đại diện chính quyền tỉnh Quảng Bình; Đức cha Cao Đình Thuyên đã trao quyết định khôi phục hai giáo xứ Phúc Tín và Trung Quán và trao bằng sai cho Cha Phêrô Lê Thanh Hồng quản nhiệm các giáo xứ phía nam Sông Gianh, Quảng Bình.
Một Thánh lễ rửa tội quy mô nơi miền tái truyền giáo
Sau khi được Đức Giám mục Phaolô Nguyễn Thái Hợp bổ nhiệm coi sóc Sen Bàng và các xứ đạo lân cận vào ngày 27.7.2010, tân Linh mục Phaolô Nguyễn Chí Thiện đã có những cuộc gặp gỡ với các giáo dân tại đây. Với nhiệt huyết hăng say, vị mục tử trẻ tuổi đã ngỏ ý xin Đức Cha về tại Giáo xứ Trung Quán để xây dựng cơ sở giáo xứ vì nếu ở Sen Bàng thì sẽ không sát cánh được với giáo dân. Đến ngày 5.9.2010, Đức Cha Phaolô đã đến và trực tiếp trao sứ vụ linh mục quản xứ Trung Quán.
Khi tiếp nhận giáo xứ, toàn bộ cơ sở vật chất ở giáo xứ này hoàn toàn thuộc dạng “vườn không nhà trống”. Tân linh mục quản xứ phải bắt tay làm lại tất cả từ đầu, từ nơi ở, chỗ thờ phượng và triển khai các sinh hoạt mục vụ. Trung Quán, Hoành Phổ, Phúc Tín, Bình Thôn được cơ cấu lại thành một giáo xứ lấy tên họ trị sở là Trung Quán; giáo xứ xấp xỉ 1.000 giáo dân.
Hiện tại, riêng giáo dân họ Trung Quán đã có gần 350 nhân danh. Hội đồng mục vụ Trung Quán đang thương lượng lấy lại phần đất có nền nhà thờ cũ (cao 1,3m x rộng 28m x dài 48m). Trên nền cung thánh cũ hiện còn 2 ngôi mộ của Cha Nguyễn Văn Hiền và Cha Lương Văn Thể. Toàn bộ khu đất của giáo xứ khoảng 3.600 m2, trước đây là 16.000m2.
Công tác xây dựng để đưa giáo xứ trở lại bình thường đã bắt đầu có được kết quả tốt đẹp nhất là sự trở lại của rất nhiều tân tòng ở nhiều lứa tuổi từ sơ sinh đến trung niên và người già. Không chỉ rửa tội cho những người thuộc các cặp vợ chồng khác đạo mà đông đảo lương dân cũng tìm đến xin học giáo lý và lãnh nhận phép Rửa.
Trên mảnh đất tạm bợ chưa có cơ sở vật chất gì đáng kể, Đức Giám mục Giáo phận Phaolô Nguyễn Thái Hợp đã rửa tội cho 115 tân tòng để họ được chính thức gia nhập Giáo hội Công giáo và trở thành người con của Chúa.
Thánh lễ bắt đầu cử hành lúc 9h sáng ngày 9.11.2011. Trong bài giảng lễ, Đức Giám mục nhấn mạnh đến những gian nan, thử thách của giáo dân Trung Quán trên con đường gìn giữ Đức Tin. Mặc dù không có thánh đường nguy nga tráng lệ lại diễn ra trong một điều kiện khắc nghiệt, nhưng đó chính là lúc niềm tin ngời sáng nhất.
“Xin cảm ơn anh chị em đã bất chấp mọi khó khăn và gian truân vì sự lựa chọn vì niềm tin”, Đức Cha nói. “Người Công giáo không lấy hận thù làm lẽ sống mà là yêu thương, phục vụ. Gieo gì sẽ gặt nấy: gieo hận thù sẽ gặt hận thù, gieo yêu thương sẽ gặt lấy yêu thương”. Lời Chủ chăn Giáo phận nhắn nhủ người giáo dân Trung Quán.
Với tinh thần tự nguyện, những tín hữu mới của giáo xứ biết mặc dù sẽ phải chịu khó khăn và nhiều thiệt thòi từ lựa chọn của mình nhưng ai cũng đến đây với niềm vui sướng khó tả. Không kìm được xúc động, chị Dương - một người tân tòng ở Bình Thôn bày tỏ: “Con là lương dân, lấy chồng nay đã 25 năm và có 4 đứa con. Nay con muốn đi đạo để có Chúa làm niềm cậy trông”.
Với anh Cái Viết Thành Lân, 20 tuổi, sinh viên năm thứ 3 trường Cao đẳng Công nghiệp Huế cũng vậy. Lân khao khát được gia nhập đạo Chúa và đã đạt được ước nguyện trong thánh lễ hôm nay, em đã cho biết niềm tin giúp em vượt qua những cạm bẫy và cuộc sống hướng thiện…
Biết bao chiến sĩ Đức tin ngày đêm chăm lo công việc loan truyền Tin Mừng như các ông Lê Văn Bổn đưa được 20 người trở lại, ông Đặng Sung (10 người), ông Bênêđictô Trần Quang Đảm rồi ông Cai - Bình Thôn, ông Ngợi - Hoành Phổ, ông Lâm - Phúc Tín, chị Bình, chị Oanh và biết bao nhiêu anh chị em khác…
Đây là một trong những lần cử hành phép Rửa cho tân tòng đầy đủ mọi lứa tuổi đông đảo nhất trong Giáo phận Vinh những năm gần đây. Trước đó, vào sáng Chúa Nhật 5.12.2010, tại giáo họ Hoành Phổ, Giáo xứ Trung Quán, Linh mục quản xứ Phaolô Nguyễn Chí Thiện đã cử hành các bí tích khai tâm cho 13 người xin gia nhập đạo Công giáo, trong đó có 10 người lớn và 3 trẻ em.
* Bài viết tham khảo tư liệu lịch sử của tác giả Dương Kim Sinh.
truyenthongconggiao
Antôn Trần Đức Hà
