Ngày Thiên Chúa làm nên con người từ bụi đất, ngày ấy mở ra một huyền nhiệm mới của thân bụi tro. Bụi tro hoá thành người, một tro bụi linh thiêng bước vào cõi thế của ngày tinh khôi. Tro bụi ấy đến rồi đi, để rồi giữa đi và đến, tro bụi hoá kiếp linh thiêng còn mãi hồn linh bước vào cõi sống. Loài tro bụi nhiệm mầu, loài tro bụi tội lỗi và một tro bụi ăn năn.
Tro bụi nhiệm mầu: Biết yêu thương và được yêu thương
Huyền nhiệm của ngày sáng thế, Thiên Chúa đã làm nên mọi sự, để rồi hoàn tất công trình ấy, “Thiên Chúa sáng tạo con người theo hình ảnh mình, Thiên Chúa sáng tạo con người theo hình ảnh Thiên Chúa, Thiên Chúa sáng tạo con người có nam có nữ”[1]. Tro bụi được Thiên Chúa yêu thương để rồi không còn là tro bụi của hư không. Tình yêu đã làm tro bụi thức dậy từ bụi đất: “ĐỨC CHÚA là Thiên Chúa lấy bụi từ đất nặn ra con người, thổi sinh khí vào lỗ mũi, và con người trở nên một sinh vật”[2]. Một sinh vật nhiệm màu được yêu thương và biết thương yêu: “Con người nói: “Phen này, đây là xương bởi xương tôi, thịt bởi thịt tôi! Nàng sẽ được gọi là đàn bà, vì đã được rút từ đàn ông ra”[3].
Tình yêu biến đổi thân phận, từ tro bụi hoá thành con người mang trái tim, một tro bụi biết ngỏ lời và sống tình yêu để thân phận bụi tro ấy từ nay hiện hữu. Tình yêu của những ngày đầu chưa hề vương tội lỗi như một tình yêu của những ngày tinh khôi, của những ngày mộng mơ, tình yêu ấy chưa có giận hờn, ghen oán.
Thiếu một chút cay, ít một chất đắng, kém một chất nồng, có lẽ tình yêu cũng thiếu nhiều hương vị. Nếu tình yêu ấy không có Eva, như tình yêu không có hương vị, mãi mãi Adam trong mối tình đơn độc, một tình yêu vị kỷ, một tình yêu héo gầy và chỉ mong mãi là tro bụi. Eva đã đến và họ bước vào đời nhau, và cũng ngày ấy, bắt đầu có những cám dỗ họ dẵm lên đời nhau. Từ ấy, trái cấm được truyền tay để đi hết vòng thân phận và để có lúc hát vào dòng đời một “cát bụi tuyệt vời”, giống như Bùi Giáng có lần đã viết: “Ngày sẽ hết, tôi sẽ không còn ở lại; tôi sẽ đi và không biết đi đâu; tôi sẽ tiếc thương trần gian này mãi mãi; bởi nơi đây tôi sống đủ vui sầu”.
Cát bụi tuyệt vời
Con người bởi đất nhưng con người không bằng đất, con người có sinh khí, có hơi thở. Con người không chỉ là kết quả của cuộc giao hoan của các vị thần linh, sự biến dịch qua lại giữa âm và dương... Theo quan niệm trong Nho giáo: “người là cái đức của Trời Đất, sự giao hợp giữa âm dương, sự tụ hội của quỷ thần, cái khí tinh tú của ngũ hành”[4] cho dù có cao cả trên hết vạn vật, mang cái đức của trời đất, đựợc linh tụ bởi tinh tú, sự kết hợp giữa thần linh, nhưng cũng không tương xứng độ cao thật với con người theo cách diễn tả của Thánh Kinh. Con người là hoạ ảnh và hình ảnh của Đấng dựng nên mình. Sự cao cả của con người là bắt nguồn từ chính Đấng là Sự Sống, Đấng Hằng Sống, con người là hình ảnh và hoạ ảnh của Đấng vô thuỷ vô chung, nên sự sống con người mang hình thái bất diệt, vượt xa các loài được tạo dựng. Lòng thương xót của Thiên Chúa không dựng nên con người, theo cái bên ngoài của Thiên Chúa, nhưng cho con người mang hoạ ảnh và hình ảnh của Người. Theo quan niệm của Nho giáo, con người là sự tích tụ của tinh thần và khí chất nên con người có sự sáng suốt để hiểu các sự vật. Là hoạ ảnh và hình ảnh của Thiên Chúa, con người có một phẩm giá trổi vượt trên các loài được tạo dựng, con người một phần giống Thiên Chúa bởi quyền cai quản trên vạn vật và bởi con người có trí khôn, tự do…
Một cát bụi ngỏ lời với Thiên Chúa, Đấng đã tạo dựng nên mình, không những chỉ là ngỏ lới mà còn có những lần mặc cả, khi Thiên Chúa muốn ra tay tiêu diệt: “Mặc dầu con chỉ là thân tro bụi, con cũng xin mạn phép thưa với Chúa: Giả như trong số năm mươi người lành lại thiếu mất năm, vì năm người đó, Ngài sẽ phá huỷ cả thành sao?” Chúa đáp: “Không! Ta sẽ không phá huỷ, nếu Ta tìm được bốn mươi lăm người”[5]. Một cát bụi không do ngẫu nhiên của quy luật tiến hoá hình thành, cũng không do sự luân chuyển của sự phát triển âm dương, đó một cát bụi tuyệt vời được mời gọi bước chân vào sự sống, có đối thoại, có ý thức và tự do. Chính vì lẽ đó mà cát bụi có thể phân bua mặc cả với Đấng Tạo Dựng về thân phận của mình. Không cứ gì Người dựng nên nó có quyền huỷ diệt nó mà lại không tìm hiểu, trao đổi cùng nó. Tình thương sáng tạo nên cũng tình thương cứu vớt, cát bụi hoá thân, để Người “nghiêng trời ngự xuống” và cát bụi cứ hoài băn khoăn: “Lạy CHÚA, con người có là chi, mà Chúa cần biết đến? Phàm nhân đáng là gì, mà Chúa phải lưu tâm? Ấy con người khác chi hơi thở, vùn vụt tuổi đời tựa bóng câu. Lạy CHÚA, xin nghiêng trời ngự xuống, chạm núi cao cho toả khói mịt mù”[6]; cát bụi tuyệt vời là thế, giống như đất sét trong tay người thợ gốm mà cũng khác với bình sành dễ vỡ, bởi tay người thợ gốm giữ gìn.
Cát bụi được Thiên Chúa viếng thăm, tìm kiếm khi thất lạc, mở đường khi bít lối, cứu thoát khi bị bủa vây, vượt xa trên những quan niệm định mệnh mà Trương Xa Tử viết trong sách Ngọc Linh Kinh: “Điều lành dữ của con người ta đều tuỳ thuộc ở ngày chịu kết thai, ai cũng chịu ảnh hưởng cái tính chất của tinh tú trên trời. Người gặp được thánh tú thì thành ông thánh, gặp được hiền tú thì thành ông thánh hiền, gặp ông văn tú thì thành nhà văn, gặp được ông võ tú thì thành nhà võ, gặp được quý tú thì sang, gặp được phú tú thì giàu, gặp phải tiện tú thì hèn...”. Mỗi người theo quan niệm ấy, có một ngôi sao định mệnh chiếu chỉ. Nếu hạt bụi hoá kiếp gặp ngôi sao xấu, mang theo mình cả một định mệnh xấu, cả đời lâm lũi trong đường tối tăm, hạt bụi nào dám hoá kiếp để rồi lênh đênh mười hai bến nước, bến đục, bến trong? Có định mệnh nào không khi Con Thiên Chúa lựa chọn làm người, mang một thân phận bụi đất, một thân phận trong những người nghèo? Định mệnh có chăng là một cuộc hoán đổi, Con Thiên Chúa làm người để con người trở thành con Thiên Chúa, trở thành nghèo khó để con người được giàu có trong ân sủng. Vượt quá xa quan niệm của hạt bụi hoá kiếp làm người của chúng ta. Thiên Chúa làm đổi thay những ý niệm để những hạt bụi thôi đừng xô nhau, hạt bụi hoá kiếp nào cũng mang một định mệnh được sống và sống dồi dào. Hãy tạo những môi sinh để con người được sống, đó là định mệnh chung của những hạt bụi hoá kiếp.
Tro bụi ăn năn
Là tro bụi nhưng một tro bụi đầy những tham vọng, thân thể hữu hạn mà ước vọng không cùng. Phù vân cho những tham vọng bất chính, từ bụi tro sẽ về với bụi tro.
“Vì ngươi chồng chất tội, vì ngươi buôn bán bất lương, nên các thánh điện của ngươi đã ra ô uế. Bởi thế, từ nơi ngươi, Ta cho phát ra một ngọn lửa thiêu rụi ngươi; Ta biến ngươi thành tro bụi trên mặt đất trước mắt mọi kẻ đang nhìn ngươi”[7].
“Làm sao tro bụi lại dám kiêu căng, vì ngay khi còn sống, nó đã bị xổ ruột? Cơn bệnh kéo dài, giễu cợt cả thầy thuốc, kẻ nay xưng hùng xưng bá, mai đã theo tử thần. Khi chết, gia tài người ta thừa hưởng là côn trùng, sâu bọ và rắn rết. Con người bắt đầu kiêu căng khi lìa xa Đức Chúa, khi lòng nó lìa xa Đấng Tạo Thành. Vì đầu mối của kiêu căng là tội lỗi, và kẻ quen thói kiêu căng thì rắc gieo ghê tởm; vì thế Đức Chúa đã gửi đến những gian truân, và tiêu diệt chúng hoàn toàn”[8].
Tro bụi gục đầu ăn năn, khi nhận biết sự nhiệm màu của hạt bụi ngày nào được thương yêu, như kinh nghiệm của ông Gióp:
“Trước kia, con chỉ được biết về Ngài nhờ người ta nói lại, nhưng giờ đây, chính mắt con chứng kiến. Vì thế, điều đã nói ra, con xin rút lại, trên tro bụi, con sấp mình thống hối ăn năn”.
Trong Kinh Dịch, người xưa đi tìm kiếm bằng kinh nghiệm để “biết được đạo trời mà chỉnh ngay đạo nhân”, giống như tác giả sách Giảng viên kinh nghiệm:
“Chính tôi đã thấy rằng: điều tốt lành và thích hợp cho con người là ăn uống và hưởng những thành quả do công lao khó nhọc mình làm ra dưới ánh mặt trời trong suốt cuộc sống Thiên Chúa ban cho mình.
Bấy giờ người đó không còn quá bận tâm về cuộc sống ngắn ngủi của mình nữa, vì Thiên Chúa đã làm cho tâm hồn người đó được tràn ngập niềm vui”.[9]
Tro bụi làm người và người đừng làm tất cả trở thành tro bụi. Hãy tìm kiếm điều bền vững để thân tro bụi này trở thành bất tử và tìm thấy niềm vui của tro bụi hoá kiếp.
[1] St 1,27
[2] St 2,7
[3] St 2,23
[4] Trần Trọng Kim, Nho giáo, quyển thượng, NXB Tân Việt.
[5] St 18,27-28
[6] Tv 144,3-4
[7] Ez 28,
[8] Hc 10,9-12
[9] Gv 5,16.18
Lm. Giuse Hoàng Kim Toan
