NHÀ THƠ HÀN MẶC TỬ
Theo ông Nguyễn Hiến Lê qua cuốn “Hương Sắc Trong Vườn Văn” thì Hàn Mặc Tử
là một trong những nhà thơ lớn của thi đàn Việt Nam. Những mối tình thất
vọng và chứng bệnh nan y là chất xúc tác kỳ diệu đã giúp Hàn trở thành một
nhà thơ lớn. Và chính chứng bệnh nan y với những mối tình tuyệt vọng này đã
dày vò thể xác lẫn tâm hồn của nhà thơ khiến nhà thơ đã thốt lên những lời
đau thương thảm thiết:
Máu đã khô rồi thơ cũng khô,
Tình ta chết yểu tự bao giờ!
Từ nay trong gió, trong mây gió,
Lời thảm thương rền khắp nẻo mơ.
Ta còn trìu mến biết bao người,
Vẻ đẹp xa hoa của một trời.
Đầy lệ, đầy thương, đầy tuyệt vọng.
Ôi! Giờ hấp hối sắp chia phôi!
Ta trút linh hồn giữa lúc đây,
Gió sầu vô hạn nuối trong cây...
Còn em sao chẳng hay gì cả?
Xin để tang anh đến vạn ngày.
(Trút Linh Hồn)
Hàn tiên sinh tên thật là Nguyễn Trọng Trí, sinh ngày 22-9-1919, quán
làng Hương Thủy, huyện ThanhThủy, tỉnh Thừa Thiên. Thuở nhỏ học ở Huế, từ
năm 1932 đã từng làm thơ ký nhà buôn, trắc lượng viên Sở Địa Chánh và chủ
trương tờ Công Luận Văn Chương, ngoài ra còn cộng tác với các tạp chí như
Trong Khuê Phòng, Tân Thời. Thi sĩ đã từng mang các bút hiệu Minh Duệ Thị,
Phong Trần, Lê Thanh trước khi có bút hiệu Hàn Mặc Tử. Những thi phẩm đã
xuất bản gồm Gái Quê, Xuân Đau Thương, Như Ý, Thương Thanh Khí, còn kịch
thơ thì đã xuất bản Duyên Kỳ Ngộ, Quần Tiên Hội. Ngoài ra nhà thơ cũng còn
để lại một bản văn xuôi khá nổi tiếng đó là Chơi Giữa Mùa Trăng.
Cuối năm 1936, Hàn thi sĩ biết mình mắc chứng bệnh cùi, sau gần hai
năm chạy chữa ở nhà nhưng bệnh càng ngày càng tăng, đến mùa hè 1938, Hàn
tiên sinh quyết định vào Bố Thí Viện ở Qui Hòa, Qui Nhơn và mất ở đấy vào
ngày 11-11-1940, lúc đó thi sĩ chỉ mới có 28 tuổi nhưng thơ của thi sĩ đã
khá nổi tiếng vào thời ấy. Thật là một thiên tài nhưng mệnh yểu để lại
nhiều nuối tiếc cho thi đàn Việt Nam. Khi nói đến sự nghiệp thi ca của Hàn
Mặc Tử, chúng ta có thể khẳng định rằng chính chứng bệnh nan y kết hợp với
những mối tình vô vọng đã giúp thiên tài Hàn Mặc Tử giữ địa vị xứng đáng
trên thi đàn. Thật vậy, nhìn vào dòng thơ, Hàn thi sĩ khởi đầu sự nghiệp
thi ca bằng bài thơ Đường:
Ấp úng không ra được nửa lời,
Tình thu bi thiết lắm thu ơi!
Vội vàng cánh nhạn bay đi trớt,
Hiu hắt hơi may thoảng lại rồi...
Nằm gắng đã không thành mộng được,
Ngâm tràn cho đỡ chút buồn thôi.
Ngàn trùng bóng liễu trông xanh ngát,
Cảnh sắp về đông mắt lệ vơi.
(Buồn Thu)
Dĩ nhiên ý thơ đã vượt xa những bài thơ Đường trong nền thi ca cổ điển
vào hậu bán thế kỷ 19 đầu thế kỷ thứ 20 nhưng vẫn còn ước lệ, vẫn còn bị
đóng khung. Đến khi tập “Gái Quê” ra đời, thi sĩ đã lột xác, giả từ những ý
thơ “ước lệ” để theo gót chân nàng thơ thanh tân với những dòng thơ trữ
tình, lãng mạn:
Trăng nằm sóng soải trên cành liễu,
Đợi gió đông về để lả lơi.
Hoa lá ngây tình không muốn động,
Lòng em hồi hộp, chị Hằng ơi!
Trong khóm vi lau rào rạt mãi...
Tiếng lòng ai nói sao im đi?
Ô kìa, bóng nguyệt trần truồng tắm,
Lộ cái khuôn vàng dưới đáy khe...
Vô tình để gió hôn lên má,
Bẽn lẽn làm sao lúc nửa đêm.
Em sợ lang quân em biết được,
Nghi ngờ tới cái tiết trinh em.
(Bẽn Lẽn)
Như đã đề cập ở trên, chính chứng bệnh nan y và những mối tình vô vọng
đã tạo nên thiên tài Hàn Mặc Tử nên chúng ta không thể nào không đề cập đến
những mối tình của những người đàn bà đã đi qua cuộc đời của một thi sĩ tài
hoa nhưng mang nhiều bất hạnh.
Trong thời gian Hàn Mặc Tử làm việc ở Phan Thiết, người yêu của nhà
thơ là Mộng Cầm, tên thật Huỳnh Thị Nghệ. Lầu Ông Hoàng ở đấy đã ghi đậm
nét yêu đương của hai người và đã đi vào lịch sử âm nhạc Việt Nam. Mộng Cầm
yêu chàng tha thiết, nhưng thế rồi cuối năm 1936, nhà thơ biết chắc rằng
mình mắc chứng bệnh cùi, chàng quyết định tuyệt giao với tất cả bạn bè và
báo cho Mộng Cầm biết để cắt đứt sự ràng buộc về những hứa hẹn trăm năm. Dĩ
nhiên nàng đã khóc lóc thảm thiết và một lần nữa lại thề thốt. Nhưng sáu
tháng sau Hàn Mặc Tử được tin Mộng Cầm đi lấy chồng. Ở vào hoàn cảnh của
nhà thơ, có lẽ phái nam của chúng ta cũng không thoát khỏi tâm trạng đau
đớn cùng cực:
Nghệ hỡi Nghệ muôn năm sầu thảm,
Nhớ thương còn một nắm xương thôi!
Thân tàn ma dại đi rồi,
Rầu rầu nước mắt bời bời ruột gan.
Nghe hơi gió ôm ngang lấy gió,
Tưởng chừng như trong đó có hương,
Của người mình nhớ mình thương...
Nào hay gió tạt chẳng vương vấn gì.
Nhớ lắm lúc như si như dại,
Nhớ làm sao bải hoải tay chân!
Nhớ hàm răng, nhớ hàm răng,
Mà ngày nào đó vẫn khăn khít nhiều.
Dẫu đau đớn vì điều phụ rẫy,
Nhưng mà ta không lấy làm đều.
Trăm năm vẫn một lòng yêu,
Và còn yêu mãi rất nhiều em ơi...
(Muôn Năm Sầu Thảm)
Nghĩ cũng hơi mâu thuẫn, muốn chấm dứt mối tình nhưng khi hay tin
người ta đi lấy chồng lại đau khổ, khóc than thảm thiết nhưng đấy là sự mâu
thuẫn hợp lý trong dòng tâm trạng yêu đương, nhất là ở lứa tuổi hoa niên
muốn chứng tỏ mình cao thượng, không muốn người yêu đau khổ vì mình.Thế
nhưng khi mất người yêu, Hàn than, Hàn tiếc, Hàn kêu gào tên người yêu như
điên, như dại như muốn loan báo khắp cả nhân gian rằng “ Người đi một nửa
hồn tôi mất. Một nửa hồn tôi bỗng dại khờ”.
Trên thi đàn Việt Nam ta có hai chàng thi sĩ thất tình, kêu gào tên
người yêu ồn ào náo nhiệt trong thi văn, đó là thi sĩ Vũ Hoàng Chương và
nhà thơ Hàn Mặc Tử, Họ Vũ thì:
*Tố của Hoàng ơi, Tố của anh!
Tố của Hoàng nay Tố của ai...*
(Mười Hai Tháng Sáu – Ngày Mười Hai Tháng Sáu là ngày người yêu của Vũ tiên
sinh lên xe hoa)
Còn Hàn tiên sinh thì:
Nghệ hỡi Nghệ muôn năm sầu thảm,
Nhớ thương còn một nắm xương thôi!
Có một vài giả thuyết cho rằng Hàn Mặc Tử mắc bệnh cùi vì trong một
cuộc đi chơi núi với Mộng Cầm, khi băng qua cánh đồng gặp cơn mưa giông hai
người lại nhảy qua một ngôi mộ vừa mới chôn... nhưng tại sao một mình Hàn
Mặc Tử mắc bệnh thôi? Dù sao đấy chỉ là giả thuyết, thực tại của nhà thơ là
bệnh hoạn và đau khổ. Vì bệnh cho nên bị tình phụ, tình phụ cho nên đau khổ
mà càng đau khổ bệnh lại càng tăng vì thế thi ca là con đường nghệ thuật
duy nhất để giải tỏa tâm trạng đau thương đó:
Trời hỡi, bao giờ tôi chết đi?
Bao giờ tôi hết được yêu vì,
Bao giờ mặt nhật tan thành máu,
Và khối lòng tôi cứng tợ si?
Họ đã xa rồi khôn níu lại,
Lòng thương chưa đã, mến chưa bưa...
Người đi một nửa hồn tôi mất,
Một nửa hồn tôi bỗng dại khờ.
Tôi vẫn còn đây hay ở đâu?
Ai đem tôi bỏ dưới trời sâu?
Sao bông phượng nở trong màu huyết,
Nhỏ xuống lòng tôi những giọt châu?
(Những Giọt Lệ)
Mối tình thứ nhì của Hàn là nàng Kim Chi, cũng trong thời gian làm
việc ở Sở Địa Chánh, viên trưởng ty của sở này có người con gái tên Kim
Chi, rất đẹp lại thích thơ Hàn Mặc Tử. Hai người quen nhau và thỉnh thoảng
hẹn hò hoặc thi sĩ đến nhà thăm Kim Chi. Thế rồi, không biết vì lý do gì mà
thân phụ của nàng quyết định cho nàng trở về Huế. Khi hay tin Hàn Mặc Tử
lâm trọng bệnh, Kim Chi đã gởi tặng thi sĩ bức ảnh của mình kèm theo lá thơ
với lời lẽ của một người yêu và chúc nhà thơ sớm lành bệnh. Chính bức ảnh
và lời lẽ trong thơ đã gây nguồn cảm hứng để Hàn tiên sinh làm nên bài:
Đây Thôn Vĩ Giạ
Sao anh không về chơi thôn Vĩ?
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.
Vườn ai mướt quá, xanh như ngọc,
Lá trúc che ngang mặt chữ điền.
Gió theo lối gió, mây đường mây,
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay...
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó,
Có chở trăng về kịp tối nay?
Mơ khách đường xa, khách đường xa,
Áo em trắng quá nhìn không ra...
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh,
Ai biết tình ai có đậm đà?
Sau Mộng Cầm và Kim Chi là chuyện tình giữa Hàn Mặc Tử với Mai Đình
nữ sĩ. Chuyện tình giữa Hàn và Mai Đình, ta có thể nói, đúng là một thứ
tình yêu vì nghệ thuật. Mai Đình tên thật là Lê Mai, nguyên quán ở Thanh
Hóa, cũng vì tình duyên dang dở nên nàng lìa bỏ gia đình để sống cuộc đời
hải hồ. Năm 1937, Mai Đình nữ sĩ tới Qui Nhơn, nhiều lần muốn đến thăm Hàn
Mặc Tử vì đã nghe danh nhà thơ từ lâu nhưng lại lưỡng lự không đến. Sau có
người mách lại cho Hàn Mặc Tử biết, Hàn đã gởi tặng nàng tập thơ “Gái Quê”.
Cảm kích tấm lòng của Hàn, nàng đã làm bài thơ“Biết Anh”:
Còn anh em đã gặp anh đâu,
Chỉ cảm vần thơ có mấy câu.
Âu yếm say sưa đầy cả mộng,
Xuôi lòng tơ tưởng lúc đêm thâu.
Làm xong bài thơ trên, Mai Đình đến thăm nhà thơ Quách Tấn ở Nha Trang
và đưa cho Quách Tấn xem. Quách Tấn đã trao bài thơ của Mai Đình cho Hàn
Mặc Tử. Đọc bài thơ của Mai Đình, quá xúc động nên Hàn Mặc Tử đã làm nên
bài “Lưu Luyến”:
Chửa gặp nhau mà đã biệt ly,
Hồn anh theo dõi bóng em đi.
Hồn anh sẽ nhập trong luồng gió,
Lưu luyến bên em chẳng nói gì.
Thơ em cũng giống lòng em vậy,
Là nghĩa thơm tho như ánh trăng,
Mềm mại như lời tơ liễu rỉ,
Âm thầm trong áng gió băn khoăn.
Anh đã ngâm và anh đã thuộc làu,
Cả người rung động bởi thương đau,
Bởi vì mê mẩn vì khoan khoái,
Anh cắn lời thơ để máu trào...
Lời thơ ngậm cứng, không rền rĩ,
Mà máu tim anh vọt láng lai.
Thơ ở trong lòng reo chẳng ngớt,
Tiếng vang tha thiết dội khắp nơi.
Em đã nghe qua, em đã hay,
Tình anh sao phải chứng mê say,
Anh điên anh nói như người dại.
Van lạy không gian xóa những ngày...
Những ngày đau khổ nhuộm buồn thiu,
Những áng mây lam cuốn dập dìu,
Những mảnh nhạc vàng rơi lả tả,
Những niềm run rẩy của đêm yêu.
Anh đứng cách xa hàng thế giới,
Lặng nhìn trong mộng miệng em cười.
Em cười anh cũng cười theo nữa,
Để nhắn hồn em đã tới nơi.
Đầu năm 1937, hai ba lần Mai Đình tìm cách đến thăm Hàn Mặc Tử nhưng
nhà thơ đã từ chối. Nàng vẫn kiên trì và viết thư cho Hàn như sau:”Nếu anh
không mắc bệnh này thì Mai không bao giờ đến thăm đâu, đã tưởng tượng bao
nhiêu cái rùng rợn của người đau bệnh ấy rồi nên không sợ. Cứ cho gặp đi!
Vì không bởi lẽ gì mà Mai giảm bớt tình yêu đâu...”. Cuối cùng Hàn đã
nhượng bộ để cho Mai Đình đến thăm.
Giữa năm 1938, Mai Đình rời Qui Nhơn một thời gian đến cuối năm đó
nàng trở lại tặng gia đình Hàn một món tiền và xin phép được vào ở trong
nhà để dễ dàng săn sóc cho nhà thơ. Trong thời gian Mai Đình rời Qui Nhơn,
có lẽ nàng đã trở về gia đình ở Thanh Hóa để xoay xở, vay mượn tiền hầu trở
lại giúp đỡ gia đình Hàn. Trong thời gian gần gũi bên nhau, hai người
thường trao đổi những vần thơ ân tình:
Mai Đình
*Còn đâu nữa anh ơi tình duy nhất,
Của tim em hồi còn hãy thơ ngây.
Nay xóa mờ tan tác đám mây bay,
Theo giòng nước hững hờ trôi đi mất.*
Hàn Mặc Tử
Viết bằng chữ là thơ không kín đáo,
Giơ tay thề mà ai chứng lòng cho.
Anh thương em không cần phải so đo,
Vì trinh tiết há bằng hương vạn đợi?
Mối tình giữa cô gái hải hồ với nhà thơ mang bệnh nan y, ai cũng đoán
được là không thể kéo dài mãi mãi vì thế nàng lại lên đường và từ một chân
trời xa xăm nào đó, thỉnh thoảng Mai Đình gởi về cho Hàn tiên sinh những
vần thơ chứa chan tình cảm, đầy ắp tình yêu trai gái:
*Hãi hùng em sợ trăng thanh,
Vắng em anh lại tư tình với trăng.*
Những ngày sống với Mai Đình, có lẽ là thời gian đẹp trong cuộc đời
của nhà thơ và có lẽ chàng sẽ giữ mãi những kỷ niệm này cho đến ngày trút
hơi thở cuối cùng:
Ôi khoái quá thấm dần vô thể chất,
Hồn trong xương ảnh hưởng đến mê tơi.
Quý như vàng trong như ngọc trên đời,
Mai, Mai, Mai là Nguyệt Nga tái thế.
Sau Mai Đình là mối tình giữa Hàn Mặc Tử với Thương Thương. Mối tình
giữa Hàn tiên sinh và nàng Thương Thương là một mối tình trong mộng. Năm
đó, năm 1939, nàng Thương Thương mới có 12 tuổi, cháu của Trần Thanh Địch,
bạn của nhà thơ. Nhận thấy bạn của mình đang sống những ngày chờ chết,
nghĩa là sống trong tuyệt vọng nên Trần Thanh Địch mới giới thiệu Hàn Mặc
Tử với một thiếu nữ có cái tên thật đẹp là Thương Thương. Nàng rất thích
thơ Hàn Mặc Tử và vâng lời chú viết thư nói chuyện văn thơ với Hàn nhưng
không ngờ cái tên Thương Thương đã tạo cho nhà thơ nguồn cảm xúc vô biên
nên ngày 23-1-1940, Hàn đã viết cho nàng: «Thương Thương, cái tên thi vị
quá chừng. Thương Thương là một bài thơ, hơn nữa, một nguồn thơ bất tuyệt.
Những hàng chữ đơn sơ của em đã rung cảm được tâm hồn của anh... Ở lòng
anh có Thương Thương, nghĩa là có thơ, có nguồn thơ vĩnh viễn đấy.” Rồi
ngày 11-3-1940, Hàn tiên sinh lại viết: 'Từ nay hình ảnh em sẽ đến với anh
mãi trong trí tưởng. Em sẽ là nàng thơ của anh...”.
Thế rồi, không cần biết mặt người, chỉ cần hai chữ Thương Thương cũng
đủ tạo cho nhà thơ nguồn cảm hứng vô biên để hình thành những vần thơ chứa
chan sóng lòng yêu đương:
Sầu lên cho tới ngàn khơi,
Ai đâu ráo lệ, chưa lời nói ra.
Chiều nay tàn tạ hồn hoa,
Nhớ Thương Thương quá xót xa tâm bào!
Tiếng buồn đem trộn tiêu tao,
Bóng em chờn chợ trong bao nhiêu màu.
Nghe ai xé lụa mà đau,
Gió than niềm gió biết đâu hẹn hò!
Đừng ai nói để thương cho...
Lỡ ra lạnh nhạt đền bù sao cam...
Chiều nay chẳng có mưa dầm,
Mình sao nước mắt lại đầm đìa tuôn?
Ồ ra lụy ngọc nôn nôn,
Có bao giờ hết nỗi buồn vô duyên!
(Nỗi Buồn Vô Duyên)
Vào đầu năm 1940, nguồn cảm hứng về người con gái có cái tên thật đẹp,
thật thơ đã giúp Hàn Mặc Tử viết nên tập kịch thơ với nhan đề “Thương
Thương”, về sau được đổi tên là “Cẩm Châu Duyên”, gồm hai phần. Phần thứ
nhất là Duyên Kỳ Ngộ”, kể lại cuộc hành trình của Hàn Mặc Tử đi tìm tứ thơ
đã lạc vào một động tiên và nhà thơ đã gặp một nàng tiên nữ, chính là
Thương Thương. Hai người yêu nhau say đắm, nhưng nghĩ đến thân phận tuyệt
vọng của mình, chàng phải giả biệt người yêu:
Bây giờ đây khóc than niềm ly hận,
Hỡi Thương Thương người ngọc của lòng anh!
Tập thứ hai là “Quần Tiên Hội”, nối tiếp tập “Duyên Kỳ Ngộ”. Sau thời
gian giả biệt với Thương Thương, tức Quỳnh Tiên, chàng đã không chịu nổi
nhớ nhung bèn đi tu tiên, cải trang thành Huyền Tiên để được sống nghững
ngày ân ái với Quỳnh Tiên:
Nương nương ơi biết nhau từ độ ấy,
Tóc xanh thêm và tình đậm đà nhiều...
Tập “Quần Tiên Hội” không có đoạn kết, Hàn Mặc Tử phải bỏ dở nửa chừng
vì gia đình nàng Thương Thương không muốn Hàn tiên sinh đem tên con mình ra
làm đối tượng thất tình ồn ào, xôn xao cả nước nên yêu cầu Hàn Mặc Tử từ
đây đừng nhắc đến Thương Thương trong văn thơ của mình vì lý do gia đình.
Chuyện tình giữa Hàn Mặc Tử và nàng Thương Thương, nhiều người cho rằng
nàng không chỉ là người yêu của nhà thơ mà thật sự là người tình muôn thuở.
(Lời tác giả: Cách đây mấy năm, trong những dịp mạn đàm văn chương, người
viết được bạn bè cho biết bà Thương Thương hiện đang sống tại Pháp và tính
đến nay, năm 2007, nếu bà Thương Thương còn sống thì bà đang ở vào tuổi 80).
Lúc 11giờ 00 ngày 11-11-1940, câu nói sau cùng của Hàn Mặc Tử: “Thôi
bây giờ nằm nghỉ một chốc, kẻo nãy giờ nói chuyện mệt...”, nhà thơ nhắm mắt
và vĩnh viễn ra đi. Khổ đau, thiên tài và tình sử của Hàn thi sĩ cũng chấm
dứt từ đó!
Để kết luận, ta có thể nói:
*Bao nhiêu đau khổ của trần gian,
Trời đất dành riêng để tặng chàng!*
*Lê Thương
*Richmond, Virginia (11-2007)
