Năm nay là 100 năm sau khi Albert Einstein viết những bài nghiên cứu về Thuyết Tương Ðối làm thay đổi cách loài người nhìn vũ trụ quanh mình. Năm đó ông in bốn bài quan trọng, một bài không viết về Thuyết Tương Ðối đã đem lại cho ông giải Nobel về vật lý học. Mọi người đã chọn năm 2005 là Năm Vật Lý Học. Ðáng lẽ phải là một năm đánh dấu sự thắng thế của tinh thần khoa học. Nhưng không hẳn như vậy.
Ngày Thứ Hai, Hội Ðồng Giáo Dục Kansas đã quyết định một chương trình học mới, trong đó họ nhấn mạnh mối nghi ngờ về Lý Thuyết Tiến Hóa, nhân dịp đó họ cũng viết lại định nghĩa thế nào là khoa học. Ðây là một thắng lợi của khuynh hướng bảo thủ tôn giáo tại Kansas, kể từ 6 năm nay. Năm 1999 hội đồng trên đã ấn định không được dạy Lý Thuyết Tiến Hóa trong trường học, khiến cả nước Mỹ kinh ngạc. Hai năm sau, chương trình học được sửa đổi để cho dạy Thuyết Tiến Hóa như trong những môn khoa học dạy ở những trường khắp thế giới. Nhưng trong những cuộc bầu cử năm 2002 và 2004, thành phần được bầu lên trong hội đồng giáo dục nghiêng hẳn về phía bảo thủ, và với tỷ số 6 trên 4, hôm qua hội đồng đã thay đổi chương trình một lần nữa. Lần này họ không bãi bỏ Thuyết Tiến Hóa mà chỉ nhấn mạnh rằng những học sinh phải biết là Thuyết Tiến Hóa đã bị nghi ngờ vì những nghiên cứu cổ sinh vật học và sinh học cho thấy thuyết đó không chắc chắn đáng tin.
Sau cuộc biểu quyết, một thành viên bỏ phiếu chống đã than: “Chúng ta sẽ trở thành trò cười không phải chỉ cho cả nước, mà cho cả thế giới.”
Quyết định thay đổi chương trình trên đây bắt nguồn từ những hiểu lầm về Thuyết Tiến Hóa do Darwin đề xướng từ năm 1859, với cuốn sách “Nguồn gốc những chủng loại.” Bản quyết định của hội đồng giáo dục nói rằng thuyết của Darwin nói những sinh vật trên trái đất (từ những vi khuẩn cho tới cỏ cây, thú vật và loài người) đều bắt nguồn từ một sinh thể gốc, và chất sống là do những phản ứng hóa học tạo nên. Từ lâu, những nhà tôn giáo bảo thủ ở Mỹ đã nói rằng phải bỏ Thuyết Tiến Hóa mà chỉ nên dạy cho học sinh trường công Lý Thuyết Sáng Thế (Creationism) giải thích lịch sử trái đất và sự sống trên trái đất dựa trên Sáng Thế Ký trong Cựu Ước. Năm 1987, Tối Cao Pháp Viện Mỹ đã bác bỏ điều này vì điều đó có tính cách tôn giáo trong khi Hiến Pháp Mỹ không cho đề cao một tôn giáo nào, phải tách tôn giáo ra khỏi chính quyền. Sau đó, những người chủ trương bảo thủ đã thay đổi, bỏ không nói đến Thuyết Sáng Thế nữa mà đặt ra một tên mới, Lý Thuyết Về Sáng Tạo Thông Minh (Intelligent Design, viết tắt ID). Theo lý thuyết này, vũ trụ và sự sống là hiện tượng quá phức tạp, không thể do ngẫu nhiên xuất hiện được, mà phải có một đáng sáng tạo nghĩ ra. Cả hai thuyết trên chủ trương là những sinh vật trên mặt đất vẫn có hình thức như ngày nay kể từ khi được sáng tạo ra.
Nhưng thực sự Thuyết Tiến Hóa nói chuyện gì? Ý kiến chính trong cuốn sách của Darwin, và được những nhà sinh học tiếp tục khai triển từ hơn thế kỷ nay, là sự chọn lọc tự nhiên. Trái đất đã có từ hơn 4 tỷ năm, sự sống xuất hiện trên mặt đất đã biến hóa, có loài đã hủy diệt, có loài tồn tại vì thích hợp được với khung cảnh thiên nhiên. Thuyết Tiến Hóa của Darwin không nói đến nguồn gốc của sự sống, đó là do những nhà khoa học sau này đã tìm và thử trong phòng thí nghiệm. Lý thuyết này cũng không đặt vấn đề nguồn gốc vũ trụ, những vấn đề tôn giáo như Thượng Ðế và linh hồn, vân vân. Những người chống việc dạy Thuyết Tiến Hóa cho rằng thuyết này chủ trương duy vật là do hiểu lầm. Tòa Thánh Vatican cũng không bác bỏ Thuyết Tiến Hóa như một lý thuyết chống lại tôn giáo.
Cũng có nhiều người hiểu lầm nghĩ rằng Darwin chủ trương loài khỉ sinh ra loài người. Trong Thuyết Tiến Hóa người ta đi tìm một chủng loại có trước loài người hiện đại, trải qua nhiều thời kỳ ngược về quá khứ, nhưng không phải là những “con khỉ” hay “đười ươi.” Người ta có thể thấy dấu vết hóa thạch của một chủng loại ngày nay đã tiêu diệt mà nghi là từ loài đó đã phát sinh ra một chủng loại giống con người bây giờ. Ðiều này phải được những nhà khoa học nghiên cứu và thử thách, theo phương pháp khoa học sẵn có, không phải cứ đoán mò rồi kết luận.
Những người chống Thuyết Tiến Hóa nói rằng thuyết này có nhiều “lỗ hổng” vì không tìm ra những hóa thạch “trung gian” giữa một chủng loại có đời trước với một chủng loại đời sau từ loài trước biến ra. Nhưng người ta đã tìm thấy nhiều chứng cớ. Thí dụ, đã thấy một loài trung gian giữa những con vật thuộc giống có vú sống trên cạn và loài cá voi sống ở dưới nước, được coi là “hậu duệ” của loài thú trên. Người ta cũng tìm ra những hóa thạch của một loài trung gian giữa những sinh vật có vây mà loài vật hậu duệ sống trên cạn có chân.
Trong Thuyết Tiến Hóa có những “lỗ hổng?” Thực ra tất cả những khoa học đều có những lỗ hổng. Hiện nay những sách vật lý thiên văn học đều nói đến giả thuyết về “chất đen” trong vũ trụ, vì người ta không thể giải thích được những hiện tượng theo những hiểu biết khoa học hiện đại. Nếu giả thiết là có chất đen đó thì giải thích được dễ hơn. Nhưng sẽ có ngày một nhà khoa học nào đó tìm ra cách giải thích mới, không cần có chất đen nữa. Một thí dụ khác, năm 1885 những nhà thực vật học đã tìm ra chất hormone đặt tên là auxin là động cơ của sự tăng trưởng, nhưng không ai biết nó tác động thế nào. Ðó là một lỗ hổng rất lớn. Cho đến năm nay, trên tạp chí Nature mới có một bài nghiên cứu cho biết chất auxin liên kết với một chất protein gọi là TRI1 và một protein khác để làm việc, và nhiệm vụ của auxin là hướng dẫn một chất khác tiêu hủy những tế bào ngăn cản sự tăng trưởng.
Sự thật là tất cả những lý thuyết khoa học đều chỉ là những giả thuyết, đã được đem ra thí nghiệm coi có bị bác bỏ hay không. Bản chất của lý thuyết khoa học là điều nó nói lên phải có thể bị bác bỏ, chứ không phải là có thể được chứng minh. Khi nào thấy một giả thuyết chưa bị bác bỏ thì giới khoa học coi là một hiểu biết đáng công nhận, và dùng lý thuyết đó để giải thích những hiện tượng chung quanh. Cho tới khi nào có thí nghiệm cho thấy lý thuyết đó bị bác bỏ thì thôi, đi tìm giả thuyết mới. Ngày xưa những người chủ trương mặt trời quay chung quanh trái đất thấy lý thuyết đó đúng vì họ quan sát thấy không thể bác bỏ được. Nhưng sau này thì người ta chủ trương ngược lại và thấy lý thuyết mới giải thích được nhiều hiện tượng mà lý thuyết cũ không thể giải thích nổi.
Một điều quan trọng cần nhắc lại, là một giả thuyết chỉ được coi là khoa học khi nào có thể thử nghiệm để tìm cách coi nó có sai hay không - nhưng không bác bỏ được thì hãy tạm tin và sử dụng. Nếu một điều gì nói lên mà không thể tìm cách thí nghiệm để bác bỏ được, thì không thuộc loại hiểu biết khoa học. Thí dụ khi nói vũ trụ do một đấng sáng tạo dựng lên từ xưa tới nay vẫn như vậy, không thay đổi. Có thể đó là một niềm tin khả kính, nhưng không phải là một kiến thức khoa học.
Một điều đáng tiếc cho những người chủ trương Thuyết Sáng Thế hoặc Sáng Tạo Thông Minh (Intelligent Design) là họ đặt sai vấn đề giữa khoa học và tôn giáo. Khoa học rất khiêm tốn. Khoa học luôn luôn trong tình trạng hiểu biết “tạm thời,” chờ những lý thuyết mới. Còn niềm tin tôn giáo vượt lên trên lối suy nghĩ thuần lý của khoa học, không có gì phải cạnh tranh với khoa học. Ðem tôn giáo vào trường học để cạnh tranh với một lý thuyết khao học là làm giảm giá trị của tôn giáo. Nếu bác bỏ không cho dạy Thuyết Tiến Hóa trong trường học thì tại sao không bác bỏ những lý thuyết khác như Thuyết Tương Ðối? Như Vật Lý Học Lượng Tử? Cái gì cũng có những lỗ hổng, nếu không thì loài người không còn phải tìm kiếm, học hỏi thêm gì nữa! Một lý thuyết vật lý như “Thuyết bảo tồn trọng khối” được tất cả những sách giáo khoa coi là đương nhiên là đúng, ai cũng phải học. Nhưng nhà vật lý Frank Wilczek lắc đầu: “Không có gì sai lầm hơn! Những hạt có trọng khối rất nặng như proton chẳng hạn, là do những quarks và gluons kết thành, mà những thứ đó chúng vốn không có trọng khối nào cả [trừ khi chúng chuyển động]. Làm gì mà bảo tồn trọng khối!”
Nếu không có những lỗ hổng trong kiến thức khoa học thì việc học hỏi vũ trụ chung quanh chúng ta sẽ chán ngắt! Chính khi ngắm nhìn vũ trụ thấy có những điều khoa học không giải thích được, con người sẽ tìm đến niềm tin. Nếu nghĩ rằng cả vũ trụ này có thể giải thích được bằng một mệnh đề đơn giản, với một giải pháp dễ dàng, thì niềm tin cũng thành khô lạnh, thiếu sức sống. Người gửi: Thanh Tâm
