Con đường vươn tới Thiên Chúa với thánh Augustinô và ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận 1

CON ĐƯỜNG VƯƠN TỚI THIÊN CHÚA VỚI THÁNH AUGUSTINÔ VÀ ĐHY PHANXCÔ XAVIÊ NGUYỄN VĂN THUẬN

Piô Phan Văn Tình, CMS.


MỤC LỤC
Dẫn nhập


I. TIỂU SỬ THÁNH AUGUSTINÔ VÀ ĐHY PHANXICÔ XAVIÊ NGUYỄN VĂN THUẬN

1. Thánh Augustinô
2. ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận
II. CON ĐƯỜNG DẪN TỚI THIÊN CHÚA
1. Nơi thánh Augustinô – Con đường nội tâm
a. Siêu hình học về một kinh nghiệm nội tâm
b. Con đường vươn tới Thiên Chúa
2. Nơi ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận – Con đường hy vọng
a. Khái quát niềm hy vọng
b. Con đường hy vọng vươn tới Thiên Chúa
III. ĐỐI CHIẾU VÀ ÁP DỤNG
1. Đối chiếu hai con đường
a. Những điểm tương đồng
b. Những điểm dị biệt
c. Tác động hỗ tương
2. Áp dụng vào đời sống tu
a. Con đường hy vọng
b. Con đường nội tâm
Kết luận....................................................................................................................................




Dẫn nhập

Sống làm người, ai cũng có quê hương và cội nguồn, nơi ấy, người ta luôn hướng về như khởi điểm và đích điểm của đời mình. Chẳng vậy mà có những câu ca diễn tả khuynh hướng đó như thường thấy trong ca dao, tục ngữ hay dân ca: "Đi mô rồi cũng nhớ về Hà Tĩnh..." hay "...quê hương nếu ai không nhớ, sẽ không lớn nổi thành người". Nhưng đâu là quê hương đích thực và đâu là cội nguồn phát sinh của con người? Thánh Phaolô trong thư gửi tín hữu Philiphê trả lời rằng: "Quê hương của chúng ta ở trên trời..." (Pl 3,20). Không có cội nguồn nào lấp đầy khoảng trống khao khát, nhớ nhung của con người cho bằng Thiên Chúa.
Thật vậy, Thiên Chúa chính là khởi điểm và đích điểm của một đời người. Thế mà đã có khởi điểm và đích điểm thì minh nhiên phải có con đường. Do đó đời người là một hành trình thao thức đi về với Thiên Chúa: "Lạy Chúa! Chúa đã dựng nên con cho Chúa và tâm hồn con sẽ nao nức mãi cho tới khi nào được nghỉ yên trong Chúa". Con đường thì nhiều nhưng vấn đề được đặt ra ở đây là: đâu là con đường khả dĩ giúp con người vươn tới Thiên Chúa?
Trải qua dòng lịch sử, có biết bao con đường đã được vạch ra như: con đường vươn tới Siêu Việt Thể của Karl Jaspers, con đường đạo đức của Emmanuel Kant, con đường tìm Chúa của thánh Biển Đức, linh đạo của thánh Gioan Thánh Giá...Nhưng ở đây, trong lãnh vực thần học, với giới hạn cho phép, bài luận này chỉ xin dừng lại nơi "con đường vươn tới Thiên Chúa với thánh Augustinô và ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận", qua ba phần sau:
Phần I tìm hiểu con người và sự nghiệp của thánh Augustinô và ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận.
Phần II trình bày con đường nội tâm và con đường hy vọng nhằm giải đáp vấn nạn: "đâu là con đường vươn tới Thiên Chúa?"
Phần III đưa ra một vài đối chiếu, nhận định và suy tư cá nhân cùng với việc áp dụng hai con đường vào thực tế đời sống liên quan đến đời sống tu trì.








I. TIỂU SỬ THÁNH AUGUSTINÔ

VÀ ĐHY PHANXICÔ XAVIÊ NGUYỄN VĂN THUẬN

1. Thánh Augustinô (354-430)

Augustinô sinh ngày 13 tháng 11 năm 354 tại Thagaste, một thành phố nhỏ miền Bắc Phi, trong một gia đình trung lưu, di cư từ Roma sang. Thân phụ Augustinô là Patricdiô. Ông không phải là kitô hữu. Ông là con người nghiêm khắc với vợ con nhưng lại dễ dãi với chính mình. Thân mẫu Augustinô là thánh Monica, là một mẫu gương đặc biệt về tấm lòng của một người mẹ; chính vì lòng yêu thương con mà Monica đã trở thành một phụ nữ cầu nguyện, một vị thánh của Giáo hội. Bà Monica lo cho con mình được ghi tên vào sổ các dự tòng nhưng Augustinô chưa lãnh ơn bí tích Rửa tội. Augustinô từ bé đã nhiễm những thói xấu của một đứa trẻ thông minh và quậy phá. Năm 370, sau khi học hết các lớp sơ đẳng ở nguyên quán, ngài đi Modaure và Carthago để học môn tu từ và văn chương. Tại đây, Augustinô theo bạn bè, lao vào con đường ăn chơi trụy lạc. Sau này ngài kể lại là “mặc dầu chưa yêu, tôi đã làm tình trước khi yêu”.
Năm 19 tuổi, Augustinô đọc tác phẩm Hortensius của Cicéro, và cảm thấy mình khao khát tìm kiếm một thứ chân lý mang lại hạnh phúc đích thực. Tuy nhiên, cũng năm đó, ngài được tiếp xúc với lạc giáo Manichéisme và tưởng đây là chân lý mình tìm kiếm. Lý thuyết này giúp ngài “an tâm” hơn về những đam mê xác thịt của mình, bởi sự ác cũng được coi là một nguyên lý căn bản như sự thiện, nó cũng có đủ sức mạnh khuất phục con người như nguyên lý Thiện. Ngài không thoả mãn với học thuyết Manichéisme (374-383) và đã từ bỏ giáo phái này.
Năm 383, Augustinô sang Rôma dạy tu từ học. Thời gian này ngài tìm thấy giải đáp cho thắc mắc của mình trong học thuyết Cái-Nhiên. Năm sau, nhờ người bạn giới thiệu, ngài dành được ghế giáo sư tại Milan. Tuy Augustinô đã vượt xa khỏi tầm kiểm soát của mẹ mình, nhưng không thể vượt ra khỏi trái tim yêu thương của mẹ. Bà Mônica góa chồng, đã theo con đến tận Milan và không ngừng tác động để con mình trở lại với niềm tin Kitô giáo. Một lần tình cờ, Augustinô đọc được tác phẩm Ennéades của Plotin và khám phá ra thế giới khác, thế giới chỉ xuất phát từ Đơn Nhất (L’UN), thế giới “siêu nhiên”, thế giới của sự Thiện, là nguồn suối của mọi hiện hữu. Sự ác chỉ là một sự khiếm khuyết sự thiện mà thôi. Ngài thấy rằng lý thuyết Manichéisme chỉ dẫn tới hoài nghi mà thôi. Ngài thú nhận rằng chính lý thuyết của những triết gia Tân Platon đã giúp tìm thấy một số chân lý Kitô giáo trước khi đọc Kinh Thánh và chuẩn bị tâm hồn đến với niềm tin Kitô giáo.
Tuy nhiên, một lý thuyết sáng suốt như thế vẫn chưa đủ sức bứt Augustinô khỏi những đam mê xấu. Ngài còn phải chiến đấu với các dục vọng và chưa bao giờ cảm thấy mình bất lực như lúc này. Rồi tất cả những dằn vặt suốt 33 năm tuổi đời đó chợt đến một cách đột ngột. Ngài không còn do dự nữa và quyết định gia nhập Giáo hội và từ khước thế tục. Ngài còn dạy học một ít tuần rồi từ biệt học đường: cùng với thân mẫu và một ít bạn hữu đi lên mạn Bắc thành Milan, chuẩn bị lãnh ơn Thánh tẩy. Như thánh Ambrôsiô đã tiên đoán, bà Monica đã chẳng mất công than khóc cho số phận sa đọa của đứa con mình. Bà đã được toại nguyện: Augustinô lãnh bí tích Thánh tẩy năm 386, và hai mẹ con lên đường trở về quê quán. Tại Ostie, đang khi ngài và thân mẫu đàm đạo với nhau thì các ngài được xuất thần. Đây là cuộc xuất thần nổi tiếng vẫn được gọi là “cuộc xuất thần ở Ostie”. Monica qua đời một vài ngày trước khi khởi hành. Sau khi an táng mẹ, Augustinô trở về thành Thagaste, bán gia tài, tụ tập một số bạn hữu trung thành và quyết định khởi sự một đời sống cộng đoàn khắc khổ suốt 3 năm trời.
Năm 395 Augustinô được chọn làm Giám Mục. Ngài tiếp tục sống chung với giáo sĩ trong khuôn khổ dòng tu, lo giảng dạy và cứu trợ kẻ nghèo. Trong suốt 10 năm (cho đến năm 400), ngài lưu ý đặc biệt đến lạc giáo Manicheisme và về sau là lạc giáo Donatisme, một lạc giáo đã gây nhiều sóng gió cho Giáo hội Phi Châu suốt thế kỷ IV. Ngài từ trần tại Hippone ngày 28-9-430, đương lúc dân Vandales đang vây hãm thành Hippone.
Cuộc đời của thánh Augustinô là một cuộc đời tìm kiếm; tìm kiếm bằng chính kinh nghiệm bản thân của mình cũng như tìm kiếm qua sách vở, suy tư. Tuy trải qua cuộc đời khá phóng đãng, nhưng ta nhận thấy tâm hồn của Augustinô cũng rất bén nhạy, rất “mở”, rất “mềm” hầu có thể để cho Chân Lý soi tỏ. Chúng ta nhận thấy nhiều lần, do nhiều biến cố khác nhau, chẳng hạn người bạn qua đời, qua việc đọc Cicéro, đọc Plotin, việc gặp Ambrôsiô…lòng Augustinô đã rung lên xao xuyến…Chính cuộc tìm kiếm không ngừng, tìm kiếm trong thái độ mở đã đưa Augustinô đến với Chân Lý đích thực. Cuộc đời đó có thể đúc kết lại trong chính châm ngôn của ngài: “Lạy Chúa, Chúa dựng nên con vì Chúa, nên tâm hồn con xao xuyến mãi cho tới khi nào nghỉ yên trong Chúa mà thôi!”
* Về các tác phẩm: Có thể phân hai loại:
- Một là loại nhỏ gồm:
+ Contra Acacdemicos (chống đối các triết gia Hàn lâm), viết năm 386, nói về cuộc tranh luận với trường phái Hoài Nghi của Hàn lâm viện mới.
+ De beata vita (cuộc sống hạnh phúc), viết năm 386, bàn về những vấn đề khoái lạc cổ điển.
+ Soliloquia (tự niệm), viết năm 386, nói tới những cuộc đàm thoại về tri thức, chân lý, minh triết, bất tử.
+ De vera religione (về tôn giáo chính thống), năm 388, trình bày về tín ngưỡng và tri thức.
+ De libero arbitrio (về tự do quyết định), năm 288-395, bàn về sự tự do của ý muốn và nguồn suối sự ác một cách đặc biệt.
* Hai là loại lớn gồm có 3 tác phẩm đáng kể là:
+ Confessiones (Tự Thuật)Thánh nhân viết tác phẩm này khoảng năm 400 nhằm tạ ơn Thiên Chúa về ơn gọi của ngài. Trong tác phẩm Augustinô tỏ bày rất rõ những yếu đuối, tội lỗi của mình và làm nổi bật lên sự cao cả vĩ đại của Thiên Chúa.
+ De Trinitate (Mầu nhiệm Ba Ngôi)Người ta nhận ra phương pháp suy tư của Augustinô: “Tin để hiểu”. Ngài không có tham vọng “tát cạn đại dương đổ vào một cái lỗ”. Ngài không theo lập trường Duy Tín (fidéisme); ngược lại, ngài luôn muốn đào sâu thêm về huyền nhiệm với tất cả khả năng của trí khôn.
+ De civitate Dei (Thành Đô Thiên Chúa)Có thể nói đây là một khảo luận đầu tiên về một thứ “sử quan”. Trước sự xâm lăng của các dân man di, Augustinô nghĩ rằng tất cả các thành đô của nhân loại, cũng giống như Rôma, đều phải chung số phận diệt vong. Chỉ có thành đô của Thiên Chúa, được xây dựng trên nền tảng tình yêu của Thiên Chúa mới có thể bền vững và sẽ chiến thắng khải hoàn: “Cuộc sống trần gian là nhà tập của cuộc sống đời đời.”
Ngoài ra, Augustinô còn để lại rất nhiều thư quan trọng, gồm 218 văn thư, hơn 500 bài giảng, trong số đó có thư 118 bàn về triết học và các thư 187, 147 bàn về sự hiện diện và thấu thị của Thiên Chúa. Posidius nghĩ rằng không biết có ai đủ can đảm và thời giờ để đọc trọn bộ văn phẩm của thánh nhân?

2. ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận (1928 - 2002)

Hồng Y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận sinh tại Phủ Cam, Huế ngày 17 tháng 4 năm 1928. Ngài là anh cả trong một gia đình có 8 anh chị em, cha là ông Nguyễn Văn Ấm, mẹ là bà Ngô Đình Thị Hiệp - là em ruột của giám mục Ngô Đình Thục và tổng thống Ngô Đình Diệm.
Ngài theo học tại Tiểu chủng viện An Ninh, Quảng Trị và đại chủng viện Kim Long, Huế. Ngày 11 tháng 6 năm 1953, ngài được thụ phong linh mục và ngay sau đó được bổ nhiệm làm cha phó xứ tại họ đạo Phanxicô.
Năm 1956, giám mục của giáo phận Huế cử ngài đi du học giáo luật tại đại học Urban, Roma. Năm 1959, ngài đậu bằng tiến sĩ giáo luật với luận án tiến sĩ "Tổ chức Tuyên úy Quân đội trên thế giới", và trở về dạy tại tiểu chủng viện Hoan Thiện, Huế. Một năm sau ngài được cử làm giám đốc (Bề trên) tiểu chủng viện. Từ năm 1963 đến năm 1967 ngài còn đảm nhận chức vụ tổng đại diện giáo phận Huế.
Ngày 24 tháng 6 năm 1967, ngài được tấn phong giám mục tại Huế, và nhậm chức giám mục chính tòa giáo phận Nha Trang thay thế giám mục Raymond Paul Piquet, vào ngày 10 tháng 7 cùng năm. Ngài đã chọn khẩu hiệu trong cuộc đời làm giám mục theo như tên một hiến chế của Công đồng Vatican II là "Vui mừng và Hy vọng" (Gaudium et Spes). Trong thời gian làm giám mục giáo phận Nha Trang, ngài còn được trao các chức vụ: Chủ tịch Ủy ban Truyền thông xã hội của Hội đồng Giám mục Việt Nam (1967-1975), Chủ tịch Ủy ban Phát triển của Hội đồng Giám mục Việt Nam (1967-1975), Cố vấn Ủy ban Giáo hoàng về giáo dân (1971-1978). Huy hiệu Hồng y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, có khẩu hiệu Latinh là: "Gaudium et spes" (Vui mừng và hi vọng).
Năm 1970, Giám mục Nguyễn Văn Thuận sáng lập Chủng viện Truyền Giáo Lâm Bích. Danh xưng này vừa nhắc nhớ Giám mục Lambert De La Motte (phiên âm tên Việt là Lâm Bích), mà giáo phận mừng 300 năm, ngày ngài tới Nha Trang, còn mang ý nghĩa màu xanh hy vọng của rừng núi bạt ngàn và sông biển bao la của vùng đất Nha Trang.
Ngày 23 tháng 4 năm 1975, ngài được Tòa Thánh bổ nhiệm làm Tổng giám mục hiệu tòa Vadesi, Tổng giám mục phó Tổng giáo phận Sài Gòn với quyền kế vị. Ngài đến Sài Gòn ngày 7 tháng 5 năm 1975 để nhận nhiệm vụ mới, ngài được chính quyền tạm thời lúc bấy giờ chấp nhận.
Ngày 15 tháng 8 năm 1975, Ủy ban Quân quản Thành phố Sài Gòn-Gia Định bắt giam ngài. Ngài bị giam giữ tại nhiều nơi khác nhau, cho đến ngày 23 tháng 11 năm 1988 thì được thả tự do và bị quản chế tại Hà Nội.
Năm 1989 ngài được phép xuất ngoại sang Úc thăm cha mẹ đang sống tại đó, sau đó sang Roma gặp Giáo hoàng. Quay trở về Việt Nam, tháng 11-1989 ngài mắc bệnh viêm tiền liệt tuyến, đã được nhập viện Bệnh viện Việt Đức Hà Nội và được giải phẫu, nhưng bệnh tình nặng kéo dài, nên mới được phép đi Roma tiếp tục điều trị. Ngài đến Roma tháng 4-1990. Trong khi đang được điều trị, Chính phủ Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam tuyên bố ngài không còn được trở lại Việt Nam. Tại Roma, ngài được mời làm thành viên Ủy ban Quốc tế về Di trú và Di dân.
Ngày 9 tháng 4 năm 1994, Tòa thánh bổ nhiệm ngài làm Phó chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình. Ngày 11 tháng 5 năm 1996, ngài được nhận bằng Tiến sĩ Danh dự tại Đại Chủng Viện Notre Dame ở New Orleans, Louisiana, Hoa Kỳ. Ngày 24 tháng 6 năm 1998, ngài được bổ nhiệm làm Chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình, thay thế cho Hồng y Y. R. Etchegaray nghỉ hưu.
Ngày 21 tháng 1 năm 2001, Giáo hoàng Gioan Phaolô II công bố tuyển chọn ngài vào Hồng y đoàn, tước hiệu Hồng Y nhà thờ Santa Maria della Scala. Thời gian này, dư luận Công giáo trên thế giới đặc biệt chú ý đến ngài. Trong số phát hành ngày 21 tháng 2 năm 2001, Nhật báo The Los Angeles Times có bài với nhan đề "The Men Who Would Be Pope?" (Người có thể lên ngôi Giáo hoàng?) đã dự đoán danh sách 14 vị hồng y có nhiều khả năng kế vị giáo hoàng Gioan Phaolô II, trong đó có Nguyễn Văn Thuận.
Ngày 16 tháng 9 năm 2002, ngài qua đời tại Roma do bệnh ung thư ruột. Ngày 17 tháng 9 năm 2007, Giáo hội Công giáo Rôma bắt đầu những thủ tục đầu tiên cho việc tuyên phong chân phước và phong thánh cho ngài. Đây cũng là lần đầu tiên có một người Việt Nam được khởi sự án phong chân phước mà không phải là Thánh tử đạo.
Theo tiến trình phong thánh của Giáo hội Công giáo Rôma thì Hồng y Nguyễn Văn Thuận đang ở bậc Tôi tớ Chúa (một trong bốn bậc phong thánh: Tôi tớ Chúa, Đấng Đáng kính, Chân phước, Thánh). Ngày 16 tháng 1 năm 2009, Tòa giám quản Rôma ban Án lệnh chính thức để vận động thu thập những chứng cứ, tài liệu, tác phẩm của/về Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận để phục vụ cho án phong chân phước cho ngài. Ngày 22 tháng 10 năm 2010, án phong chân phước cho Hồng y Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận đã được chính thức khởi sự.
Tác phẩm
- Đường Hy Vọng (1975)
- Đường hy vọng dưới ánh sáng Lời Chúa và Công Đồng Vaticano II (1979)
- Những người lữ hành trên Đường Hy Vọng (1980)
- Đường Người đưa ta đi: đường hy vọng dẫn giải (1992)
- Năm chiếc bánh và hai con cá
- Cầu nguyện
- Hãy trao tặng tuổi trẻ nụ cười
- Niềm vui sống đạo
- Sứ Điệp Đức Mẹ La Vang
- Chứng nhân hy vọng.

Piô Phan Văn Tình, CMS.
II. CON ĐƯỜNG DẪN TỚI THIÊN CHÚA


1. Nơi thánh Augustinô – Con đường nội tâm

Đọc các tác phẩm của thánh Augustinô, chúng ta nhận thấy một kinh nghiệm nội tâm sâu sắc, nhất là qua cuốn Tự Thuật (Confessions) của ngài. Jaspers đã mô tả tính chất độc đáo của kinh nghiệm hiện sinh ấy như sau: trong tư tưởng của Augustinô có một tính chất nền tảng làm cho nó trở thành phong phú vô tận là vì nó đã linh động hoá được những kinh nghiệm nguyên thuỷ nhất của tâm hồn.
a. Siêu hình học về một kinh nghiệm nội tâm
Trong khi mô tả con người, Augustinô luôn bị chi phối bởi một kinh nghiệm riêng tư quyết liệt, đó là kinh nghiệm quy hồi Kitô giáo của mình. Theo nhận xét rất chí lý của triết sử gia W.Windelband thì triết lý của Augustinô ở đây là một siêu hình học về kinh nghiệm nội tâm. Do đó tư tưởng ấy mới mang một bản sắc cá tính riêng tư và thâm trầm nội tại như một thẳm cung, đến nỗi có thể gây bỡ ngỡ, bàng hoàng cho những ai đã thường làm quen với những lý thuyết trừu tượng, khô khan, lạnh lùng của những triết thuyết Thượng cổ Hy lạp.
Một cách linh hoạt hơn cả Socrates, Augustinô hô hào con người đừng hướng ngoại mà hãy hướng nội như sau: Phần đông người ta thường hướng ngoại đi tìm thưởng lãm những núi đồi cao, những làn sóng vỗ mạnh của đại dương, hay dòng sông bao la, bát ngát của biển cả và sự xoay vần của các vì tinh tú; còn về chính họ thì họ lại không màng chi tới. Ngược lại, Augustinô chỉ có một chủ hướng duy nhất đúc kết trong mấy tiếng sau đây: “Thiên Chúa và linh hồn” - đó là điều tôi tha thiết am tường nhất (Deum et animam seire cupio). Hay: “Xin Thiên Chúa hãy giúp tôi am hiểu được Ngài, am hiểu được tôi” (Noverim te, noverim me).
Một cách mãnh liệt, sâu xa hơn nữa, Augustinô còn xông pha tới những giới tuyến xa xăm nhất để một khi đụng chạm tới chúng rồi ngài mới được trả về với chính mình và trung thành khám phá thấy một Người khác ở trong thẳm cung của tâm hồn mình, vì chỉ có con đường nội tâm mới là con đường vắn tắt nhất dẫn đến Thiên Chúa được: “Nhà ngươi đừng có hướng ra ngoại tại, hãy trở lùi về với chính mình, vì chính trong thẩm cung của con người mới có chân lý cư ngụ; để một khi bắt gặp được bản tính bấp bênh của nhà ngươi rồi thì hãy cố Siêu Việt lên trên chính mình”.
Từ ngàn xưa đến nay chưa bao giờ con người lại tỏ thái độ kinh ngạc đến như thế đối với thân phận của chính mình: “Thực là sâu thẳm bao la, ôi con người!” (Grande profundem est ipse homo). Mọi thắc mắc ưu tư đã được ngài tóm tắt trong mấy chữ: Chính tôi lại trở thành thắc mắc cho tôi (Quaestio mihi factus sum).
Từ kinh nghiệm nền tảng nội tâm hiện sinh ấy, Augustinô còn khai triển một ý niệm khác rất độc đáo và thời danh: Đó là về nền tảng vững chắc của Ngã. Theo thánh Augustinô thì mỗi chúng ta đều là một Ngã suy tư và sự hiện hữu của Ngã suy tư ấy lập tức được thiết lập trên sự hiện hữu vững chắc của tư tưởng. Để quét sạch mọi tàn tích hoài nghi trong đầu óc mình và trong đầu óc mọi người tín hữu, Augustinô muốn chứng minh rằng: có một chân lý bất khả nghi. Đó là sự hiện hữu của Ngã chúng ta - nơi chứa đựng sự khải thị những chân lý thường hằng, hiển nhiên, vững chắc đầu tiên ấy - là con đường dẫn tới chứng lý về sự hiện hữu của Thiên Chúa.
Ta thấy rằng Thiên Chúa không phải là đối tượng của tri giác trực tiếp. Nhưng trí khôn có thể vươn lên tới Thiên Chúa bằng những nấc thang, là những chứng lý về sự hiện hữu của Thiên Chúa. Người ta có thể cảm nghiệm được Người trong những chân lý vĩnh hằng. Kinh nghiệm của Augustinô cho thấy: ngay trong chính con người bất toàn đã có tiềm ẩn một cái gì Siêu Việt; trong con người tương đối có tiềm ẩn lòng khao khát tuyệt đối. Ngài nói: “Như thế, không còn gì đáng khả nghi rằng bản tính bất khả chuyển đảo ấy, là bản chất vượt trên linh hồn suy lý, lại không phải là Thiên Chúa; và ở đâu có sự sáng suốt nguồn suối thì ở đó cũng có sức sống đầu tiên và yếu tính đầu tiên”. Hoặc: “Thiên Chúa của ngươi cũng là sức sống cho sự sống của chính ngươi”.
Tuy nhiên, kinh nghiệm nội tâm nơi Augustinô không phải luôn luôn là một sự an bình nghỉ ngơi. Mà trái lại, nói theo kiểu của các triết gia hiện sinh, đó là một kinh nghiệm giằng co, xâu xé, bất thoả…Với kinh nghiệm bản thân, Augustinô nhận thấy trong chính mình vừa có ý muốn tốt lành lại vừa đồng thời có một khuynh hướng chống lại ý muốn đó. Thế lực đối nghịch ấy khi thì biểu hiện trong một sự lừa dối tinh vi, khi thì lấy sự tò mò làm sự hiểu biết, khi thì tỏ ra hài lòng vì điều thiện mình làm, nhưng đồng thời lại lấy đó làm hãnh diện với người khác v.v. Hoặc ghê gớm hơn, Augustinô cảm thấy thế lực đó giằng xé trong tâm hồn, khiến cho con người sống trong một tình trạng “bị xé”. Nhiều khi tinh thần hé nhìn thấy sự huy hoàng của sự thiện tuyệt đối và rất ham muốn, nhưng lại vẫn không quyết định nổi: Tại sao lại có sự xâu xé đến mức này? Tại sao lại có tình trạng kỳ quái như thế này? Tinh thần ra lệnh cho thể xác thì lập tức nó được tuân lệnh ngay; nhưng có khi tinh thần ra lệnh, nó lại gặp sức kháng cự. Tại sao vậy? Vì nó không muốn một cách cương nghị, thành thử nó cũng không ra lệnh một cách cương nghị…Muốn một nửa, rồi không muốn một nửa, đó không còn là một sự kiện kỳ quái, mà đó là một căn bệnh của linh hồn rồi.
Đó là nỗi lo âu xao xuyến kinh khủng của Augustinô trước khi được ơn hoán cải. Tình trạng xao xuyến này, một cách nào đó, là bản chất của con người, một “căn bệnh của linh hồn”. Quả thực, lần đầu tiên trong lịch sử triết học Tây Phương, có một con người đã mô tả một cách rất thực và rất sống động nỗi bi đát của con người như thế. Để diễn tả tình trạng này, Augustinô đã không ngần ngại kể lại những yếu hèn của chính mình: ngài mô tả cuộc vật lộn gay go giữa ý muốn của con người với chính mình; những mô tả đó còn cho thấy huyền nhiệm con người còn sâu xa hơn cả các triết gia hiện sinh sau này quảng diễn.
Tuy nhiên, chính khi bất lực trong việc hiểu bết chính mình, thì Augustinô lại tìm thấy một nguồn ánh sáng khác soi tỏ bản chất của con người, vì nếu như trong con người có những điều mà chính tinh thần cũng không hiểu nổi, thì chỉ có Thiên Chúa mới biết được con người cách tường tận, bởi vì: “Thiên Chúa còn sâu thẳm hơn chính thẳm cung của lòng tôi” (Deus intimior intimo meo!). Chính khi bất lực trước ước vọng hoàn thành vận mạng đời mình, thì Augustinô lại có thể tìm thấy sức mạnh cứu độ của Thiên Chúa nơi thẳm cung của lòng mình: “Thật vậy, con vừa đọc xong câu đó, thì như có một luồng ánh sáng bình an chan hoà vào trực giác tâm hồn con, làm tan biến mọi tối tăm của sự nghi nan”. Khi đó, con người có được một sự chắc chắn không gì lay chuyển nổi.Chúng ta biết rằng sự chắc chắn, nguồn nghị lực vô song ấy không phải do khả năng hay nỗ lực riêng của Augustinô, nhưng do từ một nguồn mạch khác: “Ngươi có được gì mà đã không đón nhận từ bên ngoài” (Quid habes quod non accepisti?) và chính sức mạnh đó đã trợ lực cho ước muốn của Augustinô: “Tôi không thể muốn điều đó như thể chính tôi muốn, nhưng bằng chính nguồn nghị lực vô song kia mà tôi muốn”.
Tội nguyên tổ đã đảo lộn trật tự trong bản thân con người: thể xác chống cự với linh hồn, linh hồn bị thể xác và cảm giác chi phối. Trong tình trạng đó, linh hồn trở nên yếu đuối, sa đọa, lệ thuộc thân xác. Kinh nghiệm về cuộc đời trụy lạc làm Augustinô thấm thía sức mạnh của tội lỗi và sự bất lực của con người. Nhưng nhờ thế, kinh nghiệm của cuộc hoán cải cũng giúp Augustinô xác tín sức mạnh của Thiên Chúa, tầm quan trọng thiết yếu của ân sủng trong hành trình tìm về với Thiên Chúa.Tuy nhiên, ở đây Augustinô đụng phải một vấn đề khó khăn muôn thuở: vấn đề liên quan giữa ân sủng và tự do, vấn đề tiền định. Augustinô cho rằng ơn Chúa không phá huỷ tự do của con người, nhưng giúp con người được thể hiện quyền tự do và sử dụng nó một cách hữu hiệu.
Từ những kinh nghiệm nội tâm trên, cộng với ân sủng Chúa, Augustinô đã tìm ra con đường vươn tới Thiên Chúa.
b. Con đường vươn tới Thiên Chúa
J.Chevaler cho rằng chính phần này là trọng tâm học thuyết của Augustinô, và nó tạo nên một giá trị khó có điều gì khác có thể so sánh được; nơi đây, ta gặp được một tình cảm sâu xa, sống động và chân thật của một linh hồn tìm đến Thiên Chúa. Augustinô đã viết lên khát vọng của ngài trong đoạn đầu tiên của cuốn sách Tự Thuật, và tràn ngập trong nhiều tác phẩm khác của ngài: “Lạy Chúa, Chúa đã dựng nên con cho Chúa, nên tâm hồn con sẽ xao xuyến mãi cho tới khi được nghỉ yên trong Chúa.”
Chịu ảnh hưởng của Platon và Plotin, Augustinô cũng quan niệm con đường phải đi từ ngoại vật vào trong tâm hồn; rồi từ tâm hồn vươn lên đến Chúa: “Lạy Chúa là Thiên Chúa chân lý, phúc cho ai biết Chúa dù họ không biết mọi sự. Vì ai biết Chúa và biết mọi sự cũng không vì điều sau này mà được sung sướng hơn”.
Thực ra Augustinô cũng nhìn nhận giá trị của tạo vật trong việc tìm hiểu Thiên Chúa; nhưng tạo vật chỉ là những bậc thang thấp trong cây thang hữu thể, là hình ảnh mờ nhạt của Thiên Chúa. Do đó, Augustinô không muốn nương tựa nơi tạo vật, nhưng muốn vượt qua mau và tìm một điểm tựa vững chắc hơn. Thánh nhân chỉ dừng lại nơi con người và trong linh hồn con người mà thôi.Rồi từ nơi linh hồn, Augustinô mới khám phá ra một căn cứ điểm tinh tuý nhất, đó là sự hiện diện của Chúa, sự hiện diện hồng phúc và cứu độ, để giúp con người khám phá chân lý bất diệt: "Noverim me, Noverim Te" (Ước gì con được biết con là ai, được biết Chúa là ai).
Trong khi tìm hiểu con người và đời sống trần thế, thánh nhân đã khám phá tận đáy lòng con người những điều căn bản: Thiên Chúa không hiện diện nơi nào có tội lỗi; con người được tạo nên trong tình trạng âu lo, và luôn khát vọng hướng về Thiên Chúa…con người có thể khám phá Thiên Chúa hiện diện trong thâm tâm mình, sâu hơn chính mình và cao hơn chính mình: Deus interior intimae meo et superior summo meo. Chính trong tâm hồn mình, con người có thể khám phá ra dấu vết của Thiên Chúa; khám phá này không phải chỉ để thoả mãn nhu cầu tìm hiểu, nhưng chính là để giúp con người tận hưởng nguồn hạnh phúc vô biên.
Sau đây chúng ta cùng nhau xem lại cảnh tượng sống động và đầy kịch tính trong cuộc trở về của thánh Augustinô, một sự kiện mà các triết gia thường gọi là sự Quy hồi (la Conversion). Chính Augustinô đã tường thuật lại cho ta câu chuyện quyết định tối hậu ấy như sau: Một ngày kia đang khi ông bị vật vờ, lạc lõng và thất vọng trong đau thương dằn vặt, bỗng nhiên ngài cảm thấy không sao cầm nổi được dòng nước mắt. Lập tức ngài ra vườn đi dạo thì một tiếng của một người vang từ trong ngôi nhà bên cạnh nhủ rằng: “Hãy cầm lấy quyển sách và đọc!” (Tolle et lege!). Tuân theo tiếng hát ấy như một tiếng nói thần linh, ông cầm lấy quyển Thánh thư của thánh Phaolô và gặp ngay câu sau đây: “…nhà ngươi hãy tham dự vào sự sống của Chúa Giêsu và đừng chú ý gì đến xác thịt với những thú vui của nó nữa”. Vừa đọc xong đoạn trên, “lập tức linh hồn tôi được chan hoà ánh sáng của một chân lý chắc chắn”.
Một quyết định chung cục lay động tận căn cuộc đời ngài: Thiên Chúa mà mẹ ngài đã dạy cho ngài thủa nhỏ, giờ này đây đã đón nhận ngài. Từ đây, trần thế sẽ trở thành vô nghĩa, ngài viết: “Lạy Chúa, vì Ngài đã giác ngộ con, nên từ đây con không còn ham muốn một người đàn bà nào nữa hay một sự vật gì có thể gây cho con hy vọng trần tục nữa”.
Những giao động tâm hồn ấy sau cùng đã kết thúc bằng việc Augustinô chịu phép Thánh tẩy như được kể lại trong quyển Tự Thuật. Và lập tức sau khi quy hồi Thiên Chúa giáo, trong những giờ phút trầm mặc giữa các bạn bè ở Cassiacum, vấn đề chân lý được đặt ra một cách cấp thiết. Ở đây tưởng như còn khám phá ra trong tư tưởng Augustinô một vài vết tích sâu đậm của suy tư triết lý Thượng Cổ, ví dụ như vấn đề từ đam mê xác thịt đến sự thanh tẩy cho linh hồn, tương tự chủ đề nền tảng trong triết lý Plotin. Nhưng một sự biến đổi đã hiện lên rõ rệt. Những gì được nhìn và diễn tả qua những ý tưởng của triết học Thượng Cổ hầu như đã trở thành những công thức trống rỗng, vô nghĩa không thể gây nổi cảm hứng cho một tư tưởng mới mẻ và độc sáng.
Biến cố quy hồi đã đến quét sạch mọi tàn tích của triết lý ấy để tiêm vào đó một sức sống mới. Trong khi ý thức được rằng chính Thiên Chúa trực tiếp chi phối, con người Augustinô biến đổi từ trong thể xác, bản năng và mục tiêu. Sau bao nhiêu cố gắng khắc khổ vô ích, giờ đây bỗng nhiên mọi ước vọng đam mê xác thịt đều bị dập tắt hết. Và cũng do ảnh hưởng của sự Quy hồi ấy mà một con đường chắc chắn đã mở ra cho Augustinô. Đó là con đường do Giáo hội và Kinh Thánh đã hoạch định ra. Sự chắc chắn ấy dĩ nhiên không còn do một hiển nhiên theo lý trí hay do thiện chí nữa mà là do một bảo đảm bất khuất, cảm nghiệm được là do từ Thiên Chúa mà đến. Từ đây đam mê suy tư một cách tự do theo triết lý đã biến thành một niềm tin say sưa.
Từ nền tảng bất di dịch của sự quy hồi Kitô giáo, Augustinô đã suy diễn những tư tưởng mới, về những vấn đề quan trọng. Đó là những điều được “Triết học Kitô giáo” chú trọng nhiều hơn, vì tuy rằng các triết gia ngoại đạo đã khám phá được rất nhiều chân lý trong Kitô giáo nhưng những suy tư trừu tượng của họ đã không đạt tới và không thể đạt tới được trọng tâm của niềm tin Kitô giáo. Trọng tâm này là sự tin tưởng vào những sự kiện lịch sử có thực về công cuộc cứu thế như Tin Mừng kể lại về cuộc sống trần thế, sự chết và sự phục sinh của Chúa Giêsu.
Thánh Thomas Aquinô đã toát lược tư tưởng của Augustinô bằng một câu sau đây: “Một cố gắng để theo dõi các triết gia theo khuynh hướng Platon, đến mức độ mà đức tin Công giáo còn chấp nhận được”. Truyền thống ghi nhớ đặc biệt về ngài qua một bức họa trên tường đền Latran, trên đó có mấy dòng chữ: “Nhiều giáo phụ đã bàn đến những vấn đề phức tạp, nhưng thánh nhân đây đã dùng La-ngữ để bàn đến mọi vấn đề, trình bày các mầu nhiệm với giọng oai hùng như sấm sét”.
Tóm lại, trong số các giáo phụ, thánh Augustinô là người trổi vượt hẳn. Đọc các sáng tác của ngài là nhìn được toàn diện triết lý Kitô giáo. Ở đây thấy muôn vàn kiểu nói bất hủ về đời sống tâm linh; ra như những gì thuộc tâm linh sâu kín đã được diễn tả thành ngôn ngữ linh động. Thực vậy, đây là một con đường nội tâm được suy tư rất sâu xa và được trải nghiệm một cách sống động trên con đường tìm về với Thiên Chúa. Cuối cùng ta có thể nói rằng: "thánh Augustinô là nguồn suối mà các nhà tư tưởng ngày nay muốn mạo hiểm vào những miền sâu của tâm hồn vẫn còn phải khai thác".
2. Nơi ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận - Con đường hy vọng

a. Khái quát niềm hy vọng
Hy vọng theo thánh Thomas Aquinô, là mong muốn (desire) đạt được một điều gì tốt, tuy khó, nhưng vẫn có thể thực hiện được. Hy vọng là điều kiện sống còn của con người. Không có hy vọng con người sẽ chết. Bao lâu con người còn sống thì còn hy vọng, hay nói cách khác con người không thể sống mà không hy vọng.
Con người luôn cảm nghiệm một sự thúc đẩy thầm kín, một nỗi khát khao lúc nào cũng ước ao mong đợi và cố gắng vươn tới một đời sống, một tương lai tốt hơn, hoàn hảo hơn. Và nỗi khát khao này xuất phát từ những hạn chế và bất toàn của con người: những cái đã có, đã đạt được mà vẫn còn thiếu sót, bất toàn, chưa trọn vẹn, chưa hoàn toàn thỏa mãn! Cho nên họ muốn được giải phóng khỏi những hạn chế này và hướng tới một sự hoàn hảo hơn. Tuy nhiên những điều mà con người mong đợi không bao giờ có thể tự mình thực hiện được một cách hoàn toàn ở trần gian, con người hy vọng sẽ đạt được trong tương lai, ở đời sau, nhờ vào lời hứa của Thiên Chúa.
Thánh Phaolô trong thư gửi tín hữu thành Rôma xác quyết: chúng ta được cứu rỗi trong hy vọng (Rm 8,24). Hy vọng theo niềm tin Kitô, là "ơn cứu chuộc" hay ơn cứu độ, không chỉ đơn giản là một điều được trao ban. Ơn cứu chuộc được ban cho chúng ta theo nghĩa là chúng ta đã được trao cho hy vọng, một niềm hy vọng đáng tin cậy, qua đó, chúng ta có thể đối diện với thực tại của chúng ta: thực tại mà cho dù là cam go đi nữa cũng có thể sống được và chấp nhận được vì nó dẫn đến một mục đích, mục đích được đảm bảo và mục đích cao cả đến mức biện minh được cho nỗ lực cam go của cuộc hành trình.
Sách Giáo lý Hội thánh Công giáo định nghĩa hy vọng "là nhân đức đối thần, nhờ đó chúng ta khao khát Nước trời và đời sống vĩnh cửu là vinh phúc của chúng ta, khi đặt lòng tin tưởng của chúng ta vào các lời hứa của Đức Kitô và cậy dựa vào sự trợ giúp của ân sủng của Chúa Thánh Thần chứ không vào sức mạnh của chúng ta. "Ta hãy tiếp tục tuyên xưng niềm hy vọng của chúng ta cách vững vàng vì Đấng đã hứa là Đấng trung tín" (Dt 10,23). "Thiên Chúa tuôn đổ đầy tràn ơn Thánh Thần xuống trên chúng ta, nhờ Đức Giêsu Kitô Đấng cứu độ chúng ta. Như vậy, một khi nên công chính nhờ ân sủng Đức Kitô, chúng ta được thừa hưởng sự sống đời đời như chúng ta vẫn hy vọng" (Tt 3,6-7).
Như vậy, hy vọng xét là một nhân đức đáp ứng khát vọng hưởng vinh phúc mà Thiên Chúa đã đặt trong trái tim mỗi người, đảm nhận những sự mong đợi đang gợi hứng cho các hoạt động của con người, thanh luyện những mong đợi đó để quy hướng chúng về Nước trời, bảo vệ khỏi sự nản chí của tâm hồn, nâng đỡ khi bị bỏ rơi, mở rộng trái tim bằng sự mong đợi vinh phúc vĩnh cửu. Sự thúc đẩy của đức hy vọng gìn giữ chúng ta khỏi tính ích kỷ và đưa chúng ta đến với vinh phúc của đức mến.
Niềm hy vọng Kitô giáo được triển khai ngay trong bài giảng đầu tiên của Đức Giêsu về các mối phúc. Các mối phúc hướng niềm hy vọng của chúng ta lên Thiên quốc như hướng về miền đất hứa mới, vạch đường chỉ lối xuyên qua những thử thách đang chờ đợi các môn đệ của Đức Giêsu. Nhờ công ơn và cuộc khổ nạn của Đức Giêsu, Thiên Chúa gìn giữ chúng ta trong đức hy vọng: "chúng ta sẽ không phải thất vọng" (Rm 5,5). "Đối với chúng ta, niềm hy vọng đó cũng tựa như cái neo chắc chắn và bền vững của tâm hồn, để đi sâu vào bên trong...nơi Đức Giêsu đã vào như người tiền phong mở đường cho ta" (Dt 6,19-20). Hy vọng cũng là vũ khí bảo vệ ta trong cuộc chiến để được cứu độ: "Mặc áo giáp là đức tin và đức mến, đội mũ chiến là niềm hy vọng ơn cứu độ" (1Tx 5,8). Hy vọng mang lại cho ta niềm vui, ngay trong thử thách: "Hãy vui mừng vì có niềm hy vọng, cứ kiên nhẫn lúc gặp gian truân..." (Rm 12,12). Hy vọng được diễn tả và nuôi dưỡng trong kinh nguyện, nhất là Kinh Lạy Cha, bản tóm lược tất cả những gì mà đức cậy gợi lên trong ta.
Do đó, chúng ta có thể hy vọng được hưởng vinh quang Thiên quốc mà Thiên Chúa đã hứa ban cho những ai yêu mến Người và thực thi ý Người (Mt 7,21). Trong mọi hoàn cảnh, mỗi người phải hy vọng sẽ được ơn Thiên Chúa trợ giúp "bền đỗ đến cùng" (Mt10,22) và được hưởng niềm vui Thiên quốc như phần thưởng đời đời Thiên Chúa ban, vì các việc lành đã thực hiện nhờ ân sủng Đức Kitô. Với lòng trông cậy, Hội thánh cầu nguyện cho "mọi người được cứu độ" (1Tm2,4), Hội thánh mong được kết hợp với Đức Kitô, Phu Quân của mình, trong vinh quang Thiên quốc.
Tóm lại, hy vọng là nhân đức siêu nhiên thiên phú, nhờ đó với lòng tin tưởng phó thác, ta mong ước được Thiên Chúa toàn năng, tốt lành và trung tín ban cho hạnh phúc vĩnh cửu và những phương thế cần thiết để đạt mục đích đó.
Tìm về nguồn mạch Kinh Thánh, toàn bộ Cựu Ước là hiện thân của đức hy vọng. Lịch sử của Israel là lịch sử của sự mong chờ triền miên. Sự mong chờ đó luôn vươn tới những mục tiêu mới cho tới khi đạt tới đích cuối cùng trong Vương quốc của Đấng Thiên Sai. Chính ơn gọi của Abraham là đặc thù cho sự mong chờ này. Niềm hy vọng của các tổ phụ dựa trên lời hứa của Thiên Chúa là miền đất hứa và sự hình thành một quốc gia vĩ đại, qua đó các dân tộc khác cũng được chúc phúc: "Hãy rời bỏ quê hương và đi đến một nơi Ta sẽ chỉ cho ngươi. Và Ta sẽ làm cho ngươi thành một dân tộc vĩ đại và Ta sẽ chúc phúc cho ngươi." (St12,1-3; 13,14-17;15,1-6).
Những biến cố lớn trong lịch sử ban đầu của Israel đều là những giai đoạn thực hiện lời hứa này: xuất hành từ Ai cập, băng qua sa mạc, vượt qua sông Giođan và chiếm cứ các miền đất Canaan. Trong thời lưu đày, Israel mong đợi sự giải thoát khỏi Babylon và trở về đất hứa. Sự chờ đợi của Israel được diễn tả qua lời cầu xin phúc lành, lòng thương xót, sự trợ giúp, phán quyết công minh, sự tha thứ và ơn cứu độ của Yahweh. Lòng tín thác vào Chúa được diễn tả qua nhiều Thánh Vịnh: Chúa là nơi trú ẩn, là đá tảng, là thành lũy (Tv 39,7; 70,5; Gr 17,7). Động lực của niềm hy vọng là lời hứa của Thiên Chúa: "Ta sẽ làm trọn lời hứa Ta đã thề với Abraham cha ngươi" (St 26,3; 28,13-15; 48,3). Thiên Chúa luôn trung thành với lời hứa dành cho dân người: "Anh em phải biết rằng Đức Chúa, Thiên Chúa của anh em là Thiên Chúa trung thành: cho đến muôn ngàn thế hệ, Người vẫn giữ giao ước và tình thương đối với những ai yêu mến Người và giữ các mệnh lệnh của Người" (Đnl 7,9). Lòng trung tín của Thiên Chúa đã chứng minh qua các lần can thiệp bảo vệ dân, Người đã cứu dân bằng cánh tay hùng mạnh (Đnl 5,15).
Trong Tân Ước Đức Kitô tuyên bố Ngài là Đấng Messia, Ngài đến thực hiện điều mà Israel mong đợi bấy lâu. Vì thế chúng ta có cảm giác việc Đức Kitô đến là kết thúc của lịch sử, vì lời hứa đã được thực hiện. Nhưng chính giáo huấn của Chúa về thời cánh chung và về sự phục sinh của Ngài đã làm thay đổi cảm giác này. Dĩ nhiên Nước Thiên Chúa đã hiện diện (Mt 12,28; Lc 11,20), nhưng Nước Chúa vẫn còn phải lớn lên và phát triển cho đến mùa gặt trong dụ ngôn hạt giống (Mc 4, 26-29) hay dụ ngôn hạt cải và nắm men (Mt 13, 31; 13,33). Tin và hy vọng vào một Đức Kitô tử nạn, phục sinh và chờ đợi Người quang lâm vinh hiển. Hy vọng như thế là hy vọng vào một tương lai, không phải là biết tường tận chi tiết về những gì đang chờ đợi nhưng biết cách tổng quát là cuộc sống không kết thúc trong hư không. Khi tương lai được đảm bảo như một thực tại tích cực thì lúc đó hiện tại trở nên có thể sống được. Cánh cửa mịt mù tăm tối của thời gian, của tương lai đã được mở toang. Ai có niềm hy vọng thì sống khác biệt hẳn, vì người có niềm hy vọng đã được ban cho hồng ân một cuộc sống mới.
Cho nên vẫn còn phải chờ đợi đến ngày Chúa quang lâm lần thứ hai. Đối tượng của đức hy vọng được diễn tả nhiều cách, nhưng tất cả có chung một điểm là tính chất cánh chung: đời sống vĩnh cửu, sự phục sinh, chiến thắng đau khổ và cái chết, sản nghiệp thừa kế, Nước trời, Giêrusalem Thiên quốc, trời mới đất mới, sự tha thứ, công lý, hòa bình và ơn cứu độ: "hãy vui mừng trong niềm hy vọng được chia sẻ vinh quang của Thiên Chúa". (Rm 5,2; Ep 1,18; Cl 1,27; Tt 2,13).

b. Con đường hy vọng vươn tới Thiên Chúa
Con đường hy vọng mà ĐHY Phanxicô Nguyễn Văn Thuận sống và diễn tả là tất cả học thuyết về niềm hy vọng Kitô giáo. Ngài không sống một con đường hy vọng nào khác ngoài con đường hy vọng mà Giáo hội, Dân Thiên Chúa cưu mang và sống qua bao thế hệ, qua các thời đại lịch sử. Có chăng là niềm hy vọng chung của Hội thánh, nay đã trở thành một nét rất riêng trong cuộc đời của ngài. Cho nên tất cả những gì ngài trình bày về con đường hy vọng là những dự liệu sống động trong cuộc đời của ngài. Sau đây là một vài nét độc đáo của con đường hy vọng.
* Nét độc đáo của con đường hy vọng
Con đường hy vọng không phải là một con đường ảo tưởng dựa trên óc tưởng tượng của con người, cũng không phải là con đường làm cho con người trở nên thụ động, chán nản, cầu an, khoanh tay chờ một hạnh phúc mai sau:
"Tràn trào nước mắt, con đến với Mẹ an ủi kẻ âu lo: đau khổ ê chề, con đến với Mẹ phù hộ các giáo hữu: tội lỗi ngã sa, con đến với Mẹ bầu chữa kẻ có tội. Chính con, cũng hãy trở thành một Maria khác, lòng con hãy giống lòng Mẹ, để đón tiếp mọi người đến trú ẩn và con cũng sẽ là nguồn sống, là an vui, là hy vọng của anh em...Có hạng 'Công giáo đợi chờ', khoanh tay mong đợi niềm hy vọng đến. Có hạng 'Công giáo thụ động', trốn tránh, vô trách nhiệm. Họ chỉ biết 'nhìn lên' để kêu cứu, mà không biết 'nhìn tới' để tiến, 'nhìn quanh' để chia sẻ, gánh vác. Niềm hy vọng đang ở giữa họ, mà họ không hay...Con hãy làm cho người Công giáo tin tưởng ở ơn gọi Kitô hữu, ơn gọi gia đình, ơn gọi vợ chồng, ơn gọi nghề nghiệp. Họ sẽ hết chán nản, họ sẽ tràn đầy hy vọng vì họ ý thức rằng Đấng đã gọi họ sẽ đưa họ đi đến cùng đích...Con hỏi chừng nào có thể xin 'từ chức tông đồ', nghỉ việc tông đồ được. Công việc tông đồ có thể thay đổi tùy khả năng, tuổi tác, nhưng sứ mệnh tông đồ con đã nhận lãnh do phép Thánh tẩy và Thêm Sức, chỉ chấm dứt với hơi thở cuối cùng, như Chúa Giêsu khi nói: 'hoàn tất' trên thánh giá...Con hãy hy vọng luôn luôn, đừng chán nản vì những khó khăn nội bộ, ngay trong việc tông đồ.
Trái lại, bảo chứng của con đường hy vọng, đó là Đức Kitô lịch sử, cuộc tử nạn, phục sinh của Người: "Do lượng hải hà, Người cho chúng ta được tái sinh để nhận lãnh niềm hy vọng sống động, nhờ Đức Giêsu Kitô đã từ cõi chết sống lại..." (1Pr1,3). "Trên thánh giá, Chúa nghèo lắm! Con chỉ xin Chúa Giêsu chịu đóng đinh một điều: yêu thương, đau khổ và luôn luôn hy vọng." Và việc mong chờ Người trở lại: "Kitô hữu là những người 'ngóng đợi niềm hy vọng phúc lộc và cuộc hiển linh vinh quang của Thiên Chúa lớn lao và là cứu Chúa của ta, Đức Giêsu Kitô" (Tt2,13), được hưởng hạnh phúc với Người trong vinh quang: "Con không trốn tránh hiện tại để trông đợi một cuộc sống khác. Con 'tin hằng sống vậy'. Niềm hy vọng ấy đã đâm chồi nơi con, và sẽ tiếp tục tươi nở bất tận."
Động lực này làm cho các Kitô hữu tích cực chuẩn bị, không những cho riêng mình mà còn cho anh em, bằng việc hăng say làm tông đồ: "Con phải loan Tin Mừng cho thế giới. Tin Mừng ấy không phải chỉ gồm những giới răn tiêu cực nhưng chính là một sứ điệp lạ lùng: Chúa thương yêu ta, Chúa yêu thương trần gian và cứu trần gian...Thời đại nào cũng có những người tự xưng là tiên tri, nhưng đường lối của họ không đem lại hy vọng cho nhân loại. Chỉ Chúa Giêsu tự xưng là "Đường", chỉ Người đem lại hy vọng với kích thước của thế giới: "Hãy đi khắp cả thiên hạ rao giảng Tin Mừng cho mọi loài thụ tạo" (Mc16,15). "Các con sẽ là chứng tá của Ta ở Giêrusalem, trong toàn cõi Giuđê và Samari và cho đến tận cùng trái đất" (Cv 1,8)...Gia đình Công giáo là tương lai, là hy vọng của Hội thánh. Phải động viên toàn lực gia đình Công giáo theo tiếng gọi của Hội thánh, để lôi cuốn và thúc đẩy họ loan Tin Mừng cho thế giới, càng ngày càng có nhiều người khô đạo".
Dấn thân phục vụ trần thế: "Con hoàn toàn sống trong hiện tại, nhưng con cũng hoàn toàn sống trong đời đời. Con chăm lo cứu rỗi anh em. Nhưng con không quên làm với Chúa và vì Chúa, con hết sức tiến tới, nhưng với tất cả ánh sáng từ trời cao. Con dấn thân giữa trần thế, nhưng với tình yêu thần linh. Tất cả điều ấy có ý nghĩa gì? Nếu con không mang niềm hy vọng lớn lao nhất trong quả tim con? Làm một cuộc cách mạng: đừng đem đời người Công giáo xa lìa môi trường, để quây quần quanh các việc thiêng liêng. Đẩy người Công giáo mang niềm hy vọng của mình xâm nhập môi trường...Không thể quan niệm được một Kitô hữu không mê say đem hy vọng ngập tràn thế giới."
Cố gắng chu toàn việc bổn phận hằng ngày với tất cả lòng tin yêu: "Có hạng 'Công giáo đợi chờ', khoanh tay mong đợi niềm hy vọng đến. Có hạng 'Công giáo thụ động', trốn tránh, vô trách nhiệm. Họ chỉ biết 'nhìn lên' để kêu cứu, mà không biết 'nhìn tới' để tiến, 'nhìn quanh' để chia sẻ, gánh vác. Niềm hy vọng đang ở giữa họ, mà họ không hay...Con hãy cố gắng, dù yếu đuối sa ngã, hãy xin Chúa thứ tha và tiếp tục tiến. Trên võ đài, trong vận động trường quốc tế, các lực sĩ cũng lắm lần ngã qụy, bị nhiều cú đấm, bị thương tích, nhưng cứ vùng dậy, cứ hy vọng, họ đã đoạt giải vô địch quốc tế."
Sống trọn vẹn thánh ý Chúa trong giây phút hiện tại: "Con không trốn tránh hiện tại để trông đợi một cuộc sống khác. Con 'tin hằng sống vậy'. Niềm hy vọng ấy đã đâm chồi nơi con, và sẽ tiếp tục tươi nở bất tận...Con hoàn toàn sống trong hiện tại, nhưng con cũng hoàn toàn sống trong đời đời. Con chăm lo cứu rỗi anh em. Nhưng con không quên làm với Chúa và vì Chúa, con hết sức tiến tới, nhưng với tất cả ánh sáng từ trời cao. Con dấn thân giữa trần thế, nhưng với tình yêu thần linh. Tất cả điều ấy có ý nghĩa gì? Nếu con không mang niềm hy vọng lớn lao nhất trong quả tim con?"
* Lý do sống con đường hy vọng
Một sứ mệnh quan trọng gắn liền với ơn gọi làm Kitô hữu. Họ không được sống như những người không hy vọng, nhưng phải trở nên đèn soi, muối đất và đem niềm hy vọng xâm nhập môi trường sống của mình, làm cho mọi người hạnh phúc: "Người Công giáo là ánh sáng giữa đêm tối, là muối sống giữa thối nát, và là hy vọng giữa một nhân loại thất vọng...Giáo dân là người mến yêu sứ mệnh trần thế của mình, là người thực hiện đời đời trong đời tạm. Là người tin rằng Chúa giao cho mình trần gian và anh em, để đưa họ đến cứu rỗi vĩnh cửu. Là người xác tín rằng Chúa ban ơn cứu rỗi, nhưng Chúa đòi sự hợp tác của con người. Biết hy vọng, bảo đảm hy vọng, mang lại hy vọng...Làm một cuộc cách mạng: đừng đem đời người Công giáo xa lìa môi trường, để quây quần quanh các việc thiêng liêng. Đẩy người Công giáo mang niềm hy vọng của mình xâm nhập môi trường. Không thể quan niệm được một Kitô hữu không mê say đem hy vọng ngập tràn thế giới. Con hãy làm cho người Công giáo tin tưởng ở ơn gọi Kitô hữu, ơn gọi gia đình, ơn gọi vợ chồng, ơn gọi nghề nghiệp. Họ sẽ hết chán nản, họ sẽ tràn đầy hy vọng vì họ ý thức rằng Đấng đã gọi họ sẽ đưa họ đi đến cùng đích...'Các bạn thế hệ mới' (GEN)! Phải là 'thanh niên của hy vọng', vì với hy vọng, các bạn sẽ luôn hạnh phúc và các bạn sẽ làm cho mọi người hạnh phúc" (Chiara Lubich)." Vì Chúa đã muốn họ cùng cộng tác vào việc cứu rỗi trần gian.
Theo gương Chúa Giêsu, Con Đường Hy Vọng đích thực lớn lao nhất và theo gương Mẹ Maria: "Thời đại nào cũng có những người tự xưng là tiên tri, nhưng đường lối của họ không đem lại hy vọng cho nhân loại. Chỉ Chúa Giêsu tự xưng là "Đường", chỉ Người đem lại hy vọng với kích thước của thế giới: "Hãy đi khắp cả thiên hạ rao giảng Tin Mừng cho mọi loài thụ tạo" (Mc 16,15). "Các con sẽ là chứng tá của Ta ở Giêrusalem, trong toàn cõi Giuđê và Samari và cho đến tận cùng trái đất" (Cv 1,8). Con người hy vọng để sống, để tiếp tục sống. Con người sẽ quay về với ai có thể mang lại cho họ niềm hy vọng lớn lao nhất. Niềm hy vọng ấy Chúa Giêsu đã quả quyết: "Ta đã đến, là để chúng được có sự sống và có một cách dồi dào" (Ga 10,10). Niềm hy vọng ấy, Chúa ban qua tay Mẹ Maria: "nguồn hy vọng của chúng con".
Một nhu cầu cấp thiết của thời đại: nhân loại đang trải qua một cơn khủng hoảng hy vọng. Càng đầy sức mạnh, con người càng cảm thấy cần hy vọng để tiến, cần tình yêu để sống: "Người Công giáo là ánh sáng giữa đêm tối, là muối sống giữa thối nát, và là hy vọng giữa một nhân loại thất vọng...Chỉ trong vài chục năm gần đây, nhân loại đã tiến bộ về khoa học và kỹ thuật hơn nhiều thế kỷ trước. Nhân loại đầy đủ sức mạnh khủng khiếp có thể tự sát với vũ khí hạch tâm. Nhân loại đầy đủ phương tiện khổng lồ, hầu như no nê không thiếu gì nữa. Nhân loại cảm thấy làm được mọi sự, nhưng không biết tại sao mình sống, mình đi về đâu, tương lai thế nào? Nhân loại đang trải qua một cơn khủng hoảng hy vọng...Con người nghĩ rằng khoa học càng tiến bộ, Thiên Chúa càng thoái lui. Trong lòng nhiều người "Chúa chết rồi", giờ đây lương tâm họ được giải thoát nhưng cái tự do ấy làm cho họ hoang mang, hoảng hốt. Họ thiếu hy vọng!"
* Phương thế sống con đường hy vọng
Tích cực sống Tin Mừng, để Tin Mừng tràn ngập đời mình: "Nếu suy ngắm những trang này, mà con không làm cho Tin Mừng tràn ngập cả đời con, nếu con còn cầu nguyện: "nước Cha dừng lại", thì con không phải là hy vọng của trần gian."
Sống trọn vẹn niềm tin yêu: "Yêu Chúa là yêu trần gian. Mê say Chúa là mê say trần gian. Hy vọng ở Chúa là hy vọng trần gian được cứu rỗi...Trên thánh giá, Chúa nghèo lắm! Con chỉ xin Chúa Giêsu chịu đóng đinh một điều: yêu thương, đau khổ và luôn luôn hy vọng...Giáo dân là người mến yêu sứ mệnh trần thế của mình, là người thực hiện đời đời trong đời tạm. Là người tin rằng Chúa giao cho mình trần gian và anh em, để đưa họ đến cứu rỗi vĩnh cửu. Là người xác tín rằng Chúa ban ơn cứu rỗi, nhưng Chúa đòi sự hợp tác của con người. Biết hy vọng, bảo đảm hy vọng, mang lại hy vọng...Có hạng "Công giáo đợi chờ", khoanh tay mong đợi niềm hy vọng đến. Có hạng "Công giáo thụ động", trốn tránh, vô trách nhiệm. Họ chỉ biết "nhìn lên" để kêu cứu, mà không biết "nhìn tới" để tiến, "nhìn quanh" để chia sẻ, gánh vác. Niềm hy vọng đang ở giữa họ, mà họ không hay! Con hoàn toàn sống trong hiện tại, nhưng con cũng hoàn toàn sống trong đời đời. Con chăm lo cứu rỗi anh em. Nhưng con không quên làm với Chúa và vì Chúa, con hết sức tiến tới, nhưng với tất cả ánh sáng từ trời cao. Con dấn thân giữa trần thế, nhưng với tình yêu thần linh. Tất cả điều ấy có ý nghĩa gì? Nếu con không mang niềm hy vọng lớn lao nhất trong quả tim con? Con hãy làm cho người Công giáo tin tưởng ở ơn gọi Kitô hữu, ơn gọi gia đình, ơn gọi vợ chồng, ơn gọi nghề nghiệp. Họ sẽ hết chán nản, họ sẽ tràn đầy hy vọng vì họ ý thức rằng Đấng đã gọi họ sẽ đưa họ đi đến cùng đích".
Sống giây phút hiện tại: "Con không trốn tránh hiện tại để trông đợi một cuộc sống khác. Con 'tin hằng sống vậy'. Niềm hy vọng ấy đã đâm chồi nơi con và sẽ tiếp tục tươi nở bất tận. Con hoàn toàn sống trong hiện tại, nhưng con cũng hoàn toàn sống trong đời đời. Con chăm lo cứu rỗi anh em. Nhưng con không quên làm với Chúa và vì Chúa, con hết sức tiến tới, nhưng với tất cả ánh sáng từ trời cao. Con dấn thân giữa trần thế, nhưng với tình yêu thần linh. Tất cả điều ấy có ý nghĩa gì? Nếu con không mang niềm hy vọng lớn lao nhất trong quả tim con? Chấm này nối tiếp chấm kia, ngàn vạn chấm thành một đường dài. Phút này nối tiếp phút kia, muôn triệu phút thành một đời sống. Chấm mỗi chấm cho đúng, đường sẽ đẹp. Sống mỗi phút cho tốt, đời sẽ thánh. Đường hy vọng do mỗi chấm hy vọng. Đời hy vọng do mỗi phút hy vọng."
Đặc biệt phải sống khó nghèo và cầu nguyện là chìa khóa của niềm hy vọng: "Trên thánh giá, Chúa nghèo lắm! Con chỉ xin Chúa Giêsu chịu đóng đinh một điều: yêu thương, đau khổ và luôn luôn hy vọng...Người hy vọng là người cầu nguyện. Đối tượng của lời cầu nguyện cũng là đối tượng của niềm hy vọng. Người hy vọng là cộng tác viên của Thiên Chúa. Ngài tìm gọi họ để hoàn tất việc tạo dựng và cứu chuộc của Ngài." Chỉ khi kết hiệp mật thiết với Đức Kitô, ta mới thấy và sống được cái nghịch lý của thập giá, mới sẵn sàng chấp nhận hy sinh, gian khổ, mới dám dấn thân làm tông đồ cho Chúa, loan Tin Mừng cho thế giới, giúp người khác ý thức và tin tưởng vào ơn gọi của mình, động viên các gia đình Công giáo theo tiếng gọi của Hội thánh, trong tinh thần hiệp thông với Hội thánh.

Piô Phan Văn Tình, CMS.

III. ĐỐI CHIẾU VÀ ÁP DỤNG


1. Đối chiếu hai con đường

a. Những điểm tương đồng
* Mặc dầu hai con đường mang hai tên gọi khác nhau, một bên là “Hy vọng” một bên là “Nội tâm”, nhưng ta thấy cả hai đều cùng dẫn tới một đích chung: Đó là dẫn tới Thiên Chúa.
* Nơi cả hai tâm hồn ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận và thánh Augustinô đều mang một nỗi thao thức hướng về tuyệt đối. ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận thì diễn tả qua từng giây phút sống trong hy vọng vào Thiên Chúa ở giữa những thù hận và cùng bị của mười ba năm tù đày, ngay chữ "hy vọng" đã nói lên tất cả nỗi niềm khao khát của tâm hồn ngài rồi. Thực ra con đường mà ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận vừa diễn tả trên cũng gặp tư tưởng mà thánh Augustinô đã trình bày ngay trong chương đầu tiên của cuốn Tự Thuật rằng: “Lạy Chúa, Chúa đã dựng nên con cho Chúa, nên tâm hồn con sẽ xao xuyến mãi cho tới khi được nghỉ yên trong Chúa mà thôi”.
* Cả hai tác giả đều cho thấy nơi bản chất con người mang đầy giới hạn. Nào là giới hạn của đau khổ, nào là giới hạn của sự chết, nào là giới hạn của tội lỗi, của sa ngã…Chính những giới hạn đó nơi con người đã làm cho nó ray rứt và cảm thấy luôn bị xâu xé trong tâm hồn. Xâu xé giữa thiện và ác, xâu xé giữa ý muốn và hành động…Tuy nhiên, qua những giới hạn và cắn rứt nội tâm đó, hai tác giả cho hay rằng: nếu biết nhìn qua đó một cách tích cực thì nó sẽ trở nên như là những dấu chỉ mách bảo cho ta biết Thiên Chúa và dẫn ta tới Thiên Chúa. Đó là ý nghĩa của con đường hy vọng và con đường nội tâm, như một thứ lăng kính trong suốt khả dĩ nhờ đó chạm vào Đấng Siêu Hình.
* Với những gì trải nghiệm qua cuộc sống, ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận và thánh Augustinô đều cho thấy: không thể tìm thấy Thiên Chúa bằng con đường lý luận và chứng minh, mà chỉ có qua kinh nghiệm của cuộc sống với niềm hy vọng và đời sống nội tâm của mình con người mới biết được Thiên Chúa. Vì thánh Augustinô nói: “Nếu anh hiểu được Ngài thì không phải là Ngài”. Còn ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận thì con đường hy vọng là thể hiện nỗi khát Chúa là tình yêu và tình yêu Chúa liên lỉ thúc bách ngài. Đơn giản thế thôi, không lý luận, chứng minh phức tạp! Pascal quả quyết: “Nếu có Thượng Đế thì Ngài với ta là một cái gì bất khả lãnh hội vô cùng và ta không thể biết Ngài là gì”. Cũng vậy, thánh Thomas Aquinô nói: “Con người chỉ biết có Thiên Chúa, còn không thể quán triệt được Ngài là gì”.
b. Những điểm dị biệt
* Con đường hy vọng của ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận xét về phương diện là những đạo lý sống đạo thì dường như bao trùm và rộng lớn hơn. Nó đề cập đến các phương thế sống con đường hy vọng: ra đi, bổn phận, bền chí, siêu nhiên, cầu nguyện, hy sinh, tin, vâng phục, thanh bần, trong trắng, khiêm nhường, cẩn mật, vui tươi, khôn ngoan, dấn thân, canh tân, bác ái, hy vọng và trong đó có cả vấn đề nội tâm. Nói chung là tất cả những lời khuyên sống con đường hy vọng một cách cụ thể, và mang chiều kích hiện sinh. Trong khi đó Augustinô chỉ đề cập đến kinh nghiệm nội tâm mà thôi.
* Một cách sâu xa hơn, Augustinô nhìn nhận là phải có ân sủng Chúa tác động lên linh hồn thì nó mới cảm nghiệm được Thiên Chúa. Nhưng nơi ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận lại xem ra nghiêng về hiện sinh con người với những vấn đề của đời sống Kitô hữu nói chung và Kitô hữu Việt Nam nói riêng, để rồi từ đó tìm thấy được một hướng đi về với Thiên Chúa. Cố nhiên cũng phải nhờ trợ lực từ Thiên Chúa thì con người mới hoàn thành con đường vừa xa vừa gian nan ấy.
* Một cách nào đó ta có thể nói con đường hy vọng của ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận vừa đi từ ngoài với những chi tiết cụ thể của đời sống: tù đày, những việc bổn phận, những gì cuộc đời vỗ dồn vào tấm thân mỏng dòn...để ngang qua đó vươn tới Thiên Chúa theo gương Đức Kitô đã đi con đường thập giá trong hy vọng, vừa đi từ trong chính hiện sinh con người tới Thiên Chúa với những cuộc chiến nội tâm vượt qua những đêm tối. Nhưng dù sao con đường của ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận vẫn nhẹ nhàng hơn. Còn nơi Augustinô thì quan niệm con đường phải đi từ ngoại vật vào trong tâm hồn, rồi từ trong tâm hồn mới vươn lên đến Thiên Chúa. Con đường mang tính quyết liệt hơn.
* Xem ra con người và học thuyết của ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận rất lạc quan và tích cực hơn những gì chúng ta thấy nơi con người và học thuyết của thánh Augustinô, hẳn cũng vì những kinh nghiệm riêng tư của từng vị trong môi trường văn hóa khác nhau. ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận thì kinh nghiệm tù đày mang tính ngoại tại tác động vào tâm hồn nhiều hơn là do những yếu tố nội tại, trong khi đó thánh Augustinô thì kinh nghiệm về tội lỗi và cuộc trở về là do tác động nội giới trong tâm hồn ngài. Sự khác biệt ấy tạo nên hai cái nhìn khác nhau: Augustinô có phần quyết liệt hơn nhưng dường như bi quan và nặng tính chất nhị nguyên ảnh hưởng của Platon, thuyết maniche và một số học thuyết khác, còn ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận thì dựa vào mạc khải Kitô giáo qua Kinh Thánh, dùng niềm hy vọng Kitô giáo để chiến đấu với ngoại cảnh, tù đày và những đối xử của con người hơn là phải vật lộn với những yếu tố nội tại của con người mình và không bị chi phối bởi những học thuyết lệch lạc khác. Điều này làm cho con đường của ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận có phần lạc quan tin tưởng như chính tên gọi ngài đã đặt: "Đường Hy Vọng"
Chung qui sự khác biệt giữa hai con đường chủ yếu ở hình thức và việc diễn tả, bởi nơi thánh Augustinô việc diễn tả nội tâm bằng kinh nghiệm của một cuộc trở về từ tình trạng sa đọa...còn ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận thì diễn tả con đường của mình bằng những kinh nghiệm tù đày 13 năm với những giới hạn vô cùng bế tắc...cả hai kinh nghiệm ấy vừa tạo nên sự khác biệt cho hai con đường vừa làm nên nét chung về những kinh nghiệm của sự hạn hẹp bế tắc một thời. Hơn nữa điểm chung còn hệ tại ở đích đến là Thiên Chúa, động lực và sự trợ lực từ Thiên Chúa, đạo lý mạc khải của Kitô giáo.
c. Tác động hỗ tương
Mặc dầu có những điểm tương đồng và dị biệt nơi hai con đường dẫn tới Thiên Chúa giữa ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận và thánh Augustinô, nhưng thiết nghĩ một phân biệt như thế chỉ nhằm mục đích giúp nắm bắt vấn đề một cách dễ dàng và sáng tỏ hơn trong tư tưởng của hai tác giả mà thôi. Còn để tìm ra một ích lợi cao hơn cho cuộc sống ngang qua hai con đường đó, thiết nghĩ cần xây dựng ở đây một tác động hỗ tương giữa hai con đường trong việc giúp con người vươn tới Thiên Chúa.
Thực vậy, không ai chối từ tầm quan trọng của đời sống nội tâm nơi con người, nhất là trong tương quan với Thiên Chúa, nó nắm giữ một vai trò quan trọng chủ chốt. Tuy nhiên, không vì thế mà ta hoàn toàn loại bỏ những yếu tố của cuộc sống nhân sinh, chẳng hạn như những lời khuyên cụ thể mang tính lạc quan cho một bậc sống, một sự dấn thân sau khi đã chìm ngập đời nội tâm v.v..
Như vậy, ở đây khi kết nối giữa hai con đường trong việc tìm đến với Thiên Chúa, chúng ta sẽ có một con đường hoàn hảo hơn. Con đường đó vừa bao gồm những gì ở bên ngoài ta, vừa gồm cả chính nội tâm con người, nghĩa là vừa sống chiều kích hướng thần vừa sống chiều kích nhập thế một cách lạc quan. Con đường đó vừa nói lên những cố gắng thực sự của cuộc hiện sinh con người trong việc tìm đến với Thiên Chúa, vừa cộng tác với ơn thánh từ Thiên Chúa trong tâm hồn con người để họ khao khát và tìm đến với Ngài không ngơi nơi cuộc sống hằng ngày.
Xét cho cùng, con đường nội tâm sẽ là nền chắc cho con đường hy vọng vươn tới Thiên Chúa và ngược lại con đường hy vọng vươn tới Thiên Chúa sẽ là bảo chứng cho một đời sống nội tâm. Cả hai hòa quyện thành một, không thể tách rời trong việc tìm Chúa. Trong niềm hy vọng có nội tâm và trong nội tâm có niềm hy vọng.
2. Áp dụng vào đời sống tu

Phải chăng ta tìm thấy ở đây cái ý tưởng tương đồng giữa việc chiêm ngưỡng Thiên Chúa, với niềm hy vọng vươn tới Thiên Chúa nơi hai con đường mà ta đã đề cập trên của ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận và thánh Augustinô?
Thật vậy, có thể nói con đường vươn tới Thiên Chúa nơi ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận và nơi thánh Augustinô như là khởi điểm dẫn đến việc chiêm ngưỡng Thiên Chúa là đích đến. Nhưng thử hỏi làm sao ta có thể vươn tới đích điểm nếu chưa bắt đầu từ khởi điểm và tiếp tục trên con đường đã khởi hành.
Chính trong logic đó mà thiết nghĩ ở đây việc áp dụng con đường hy vọng và con đường nội tâm vào trong đời sống tu là một điều hoàn toàn khả thi.
a. Con đường hy vọng
Thực vậy, nếu thập giá là một biểu tượng có khả năng vạch cho ta thấy huyền nhiệm và muốn nói lên “cái vô cùng”, thì trong đời sống tu ta sẽ gặp được rất nhiều biểu tưởng có thể vạch cho ta thấy “Cái Vô Cùng” đó (thấy Thiên Chúa ). Tuy nhiên, ở đây xin được giới hạn vấn đề qua ba yếu tố liên quan trực tiếp đến đời tu:
* Tình huynh đệ cộng đoàn
Khi nói đến tình yêu huynh đệ theo sát nghĩa là ta nghĩ đến tình anh em ruột thịt. Ấy vậy mà trong một cộng đoàn tu với số lượng đông và các thành viên từ khắp nơi quy tụ về; họ khác biệt nhau về rất nhiều điều: từ môi trường sống, kẻ thì từ nông thôn, kẻ thì ở thành thị…rồi về tính tình, văn hoá, nếp sống mỗi nơi mỗi khác nhau…Thế nhưng họ vẫn sống yêu thương chân thành, nhiều khi còn hơn cả ruột thịt. Vậy cái gì đã tạo nên điều đó, nếu không phải là một Đấng Siêu Việt mà họ luôn hướng về, Đấng đó ở trên mọi người và ở giữa mọi người, nhờ đó mà tình huynh đệ được gắn bó keo sơn…như vậy niềm hy vọng nối kết giữa họ với nhau cho mục đích cùng hướng về Thiên Chúa.

* Tuân giữ các lời khấn
Khi bước lên tuyên khấn là người tu sĩ ý thức mình sẽ hoàn toàn thuộc về Thiên Chúa và từ đây mình không còn quyền làm chủ trên bản thân mình nhưng hoàn toàn tuân theo thánh ý Chúa qua những người phụ trách. Điều này xem ra hoàn toàn phi lý và đi ngược lại với chủ trương đề cao nhân vị, nhất là đặc tính chủ thể. Mặc dầu vậy, qua kinh nghiệm thực tế ta vẫn thấy đời sống của các tu sĩ vẫn rất quân bình, không có gì là đánh mất chính mình cả. Nhiều khi lại là mẫu mực nữa. Thế thì điều đó nói lên cái gì nếu không phải là có một cái gì siêu vượt trên những cái bình thường hữu lý của đời này. Đó là “Đối Tượng” mà suốt đời tu sĩ tìm kiếm: Thiên Chúa siêu việt. Niềm hy vọng như thế khả dĩ giúp tu sĩ vượt qua những thách đố của các lời khấn cho mục đích vươn tới Thiên Chúa trong hân hoan và tự nguyện hiến dâng.
* Tuân giữ luật dòng
Điều đáng nói nhất ở đây là các tu sĩ giữ luật với tinh thần hoàn toàn tự nguyện chứ không vì bắt buộc. Khác với ngoài xã hội, nhiều khi người ta tuân giữ luật vì áp lực xã hội, quyền bính thế tục, còn tinh thần tự giác thì rất kém. Vậy động cơ nào đã hun đúc lòng tự nguyện tuân giữ luật nơi các tu sĩ? Các tu sĩ luôn ý thức mình sống dưới sự điều khiển của một Đấng Siêu Việt trên mình. Chính vì vậy mà họ tự nguyện sống dưới những dây ràng buộc để trong những gì hạn hẹp, với niềm hy vọng họ sống thân tình với Thiên Chúa: "lòng kề lòng Ta thổ lộ tâm tình với nó" (Gr 3,16). Họ là những chứng nhân sống động. Cuộc sống họ là một sự vươn lên không ngừng, và tất cả sự vươn lên đó đều hướng về Thiên Chúa mà thôi. Luật nhiều nhưng vui vẻ hiến dâng vì có Chúa là hy vọng sống động.
Phân tích vài ba điểm trên, ta đã thấy rõ "niềm hy vọng" trong đời tu, là những dấu chỉ hữu ích soi đường cho người tu sĩ trên đường vươn tới Thiên Chúa. Sau đây là một vài áp dụng con đường nội tâm nơi thánh Augustinô vào trong đời sống tu.
b. Con đường nội tâm
Con đường nội tâm nơi thánh Augustinô là một kinh nghiệm đầy “xương máu” nhưng cũng rất “quý báu” của một kiếp làm người. Với bao tiếng ồn ào náo động của thời buổi văn minh kỹ thuật số, thời buổi của nền kinh tế thị trường, thời buổi của những sự ăn chơi hưởng thụ để trải nghiệm những cảm giác mạnh v.v.. thì liệu các tu sĩ ngày nay có còn thấy được cái gì hữu ích và cần thiết nơi đời sống nội tâm nữa không? Bởi đó là một cách sống âm thầm, kín đáo, ngược với thái độ thích phô trương của con người thời đại.
Nhưng thiết nghĩ, khoảng cách từ cuộc đời ăn chơi trụy lạc cho đến những kinh nghiệm nội tâm của thánh Augustinô là một lời chứng có sức thuyết phục hơn cả. Thực vậy, qua cuốn Tự Thuật ta biết được Augustinô ăn chơi đâu thua kém gì thanh niên thời đại ngày nay, có khi còn mạnh hơn…Nhưng cuối cùng ngài phải thú nhận rằng chỉ có Chân Lý ở trong nội tâm con người mới làm thoả mãn được những khát vọng sâu xa nơi thẳm cung lòng người mà thôi.
Do đó, dù bị cuốn hút vào những xu thế của thời đại, nhưng kinh nghiệm của các bậc đàn anh đi trước trong đời tu để lại đều cho thấy: "mọi sự là phù vân", chỉ có việc sống kết hợp với Chúa mới là quan trọng nhất. Nhưng việc kết hiệp với Chúa luôn hệ tại ở nội tâm. Do đó đời sống nội tâm chính là con đường hữu hiệu đưa ta đến với Chúa.
Tuy nhiên, để đi vào đời sống nội tâm, mỗi người tu sĩ đều phải cố gắng tập luyện và khổ chế rất nhiều chứ không phải là chuyện đơn giản. Nhất là phải cầu xin ơn Chúa trợ giúp, vì tự bản chất nơi nhiều con người có tính hướng ngoại, nên cần phải có những điều chỉnh và thực hành thích hợp trong đời sống, trong các mối tương quan giữa mình với người khác, với công việc hằng ngày...để việc đi vào đời sống nội tâm được dễ dàng hơn. Và những điều đó ta có thể ôn lại nơi những kinh nghiệm thực hành của thánh Augustinô mà ta đã đề cập ở phần trước như là mẫu gương trong việc kết hiệp với Chúa.
Cuộc sống của người tu sĩ phải làm sao để chứng nghiệm và thể hiện cho người khác biết về giá trị của một đời sống nội tâm luôn luôn vẫn còn cần thiết và cấp bách cho hết thảy những ai muốn biết rõ về chính mình và nhất là những ai luôn muốn hướng về những giá trị cao cả và lý tưởng của cuộc sống này. Thế mà chúng ta biết, những giá trị cao cả và lý tưởng đó chỉ có thể đạt được toàn vẹn nơi Thiên Chúa mà thôi. Do vậy mà con đường nội tâm vẫn mãi mang tính chất thời đại cho hết mọi người.

Kết luận
Sống làm người mà không có một mục đích nào thì quả là vô nghĩa, không đáng sống. Sống có mục đích là biết đặt vấn đề về cuộc sống, nhất là về chính bản thân mình. Có vô vàn vấn đề cần được đặt ra như: cuộc đời này có ý nghĩa gì? Con người sẽ đi về đâu? Làm sao đạt được những lý tưởng cao cả...? Nhưng đặt vấn đề mà không chịu đi tìm giải pháp là ảo tưởng, đi tìm mà không có lòng khao khát nung nấu thì bế tắc. Người khao khát đi tìm sẽ gặp, gặp rồi thì như "Mặt Trời Chân Lý chói qua tim" (Bài thơ Từ Ấy, nhà thơ Tố Hữu).
Trong ý nghĩa đó, chúng ta thấy ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận và thánh Augustinô, mỗi người một thời đại, một cách sống, dưới một nền văn hóa cách xa nhau cả mười mấy thế kỷ, nhưng cả hai đều đã tìm được cho mình một con đường để vươn tới điều có ý nghĩa nhất cho cuộc đời con người là: Thiên Chúa. Đó cũng là cội nguồn và căn nguyên mà con người cần tìm về.
Thật là ý nghĩa vì hai con đường mang hai nét đặc trưng khác nhau nhưng lại cần thiết bổ túc cho một đời người trên con đường tìm về với Thiên Chúa. Nơi ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận là con đường hy vọng. Như các tổ phụ trong Cựu Ước sống niềm hy vọng vào một Thiên Chúa, một miền đất hứa "tràn trề sữa và mật" thì ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận đã sống niềm hy vọng vào Đức Kitô tử nạn và phục sinh đồng thời mong chờ Người đến trong vinh quang để ở đời này đã cùng chia sẻ đau khổ thập giá với Người thì cũng được thông chia phần vinh phúc với Người: Anh em sẽ được gấp trăm ở đời này và đời sau (X. Lc 18,28-30).
Như vậy, con đường hy vọng có đối tượng là Đức Kitô, có bảo chứng là lời hứa, có lý do là lời mời gọi hưởng hạnh phúc và lời mời gọi làm cho người khác hạnh phúc, có động lực là tình yêu Đức Kitô thúc bách, có phương thế là sống Tin Mừng, sống tin yêu, sống giây phút hiện tại, sống khó nghèo và cầu nguyện, có mẫu gương là Đức Kitô và Mẹ Maria. Cuối cùng Đức Kitô cũng chính là Con Đường Hy Vọng duy nhất đưa con người về cùng Cha.
Đặc biệt chính trong những cảnh ngộ bi đát của cuộc đời, con người mới cần sống và xây dựng cho mình một con đường hy vọng để đời người có được lối thoát: "cùng tắc bị, bị tắc biến, biến tắc thông". Cũng trong cảnh ngộ ấy, con người được chia sẻ thập giá với Đức Kitô và niềm hy vọng thúc bách con người vươn tới Thiên Chúa ngay trong đời sống hiện tại, chứ không phải ở những nơi xa vời và viễn vông. Tư tưởng này thật là một thức tỉnh để con người nhớ rằng: có thể đạt tới hạnh phúc viên mãn ngay từ đời này khi con người không ngừng hướng tới Thiên Chúa trong sinh hoạt hằng ngày, trong những nghịch cảnh của cuộc sống: giới hạn, sa ngã, thất bại...Nhờ đó, con người tìm thấy ý nghĩa đích thực trong tương quan với Thiên Chúa.
Còn thánh Augustinô thì tiến sâu hơn khi gửi cho con người một phương thế hữu hiệu khả dĩ giúp sống chiều sâu, có niềm xác tín hầu luôn vững vàng trong cuộc sống. Thật vậy, nếu con người chỉ chạy theo những sinh hoạt bên ngoài mà không đi vào chiều sâu nội tâm thì một lúc nào đó khi sóng gió cuộc đời ập vào thì họ khó mà đứng vững. Vì vậy khi dừng lại đối diện với chính mình và đối diện với Thiên Chúa: "Xin cho con biết con, xin cho con biết Chúa", con người mới thực sự có cơ hội nhận ra chân tướng đích thực của mình, để rồi từ đó biết điều chỉnh và định hướng con đường mình đi sao cho phù hợp và có thể đi đến đích điểm hạnh phúc của đời mình nơi Thiên Chúa.
Nếu đời sống của những người bình thường đã phải hướng đến những gì cao cả khi họ sống có trách nhiệm với chính mình thì cuộc sống của những người tu hành lại càng phải gia tăng nồng độ hơn gấp bội, bởi một người chân tu thì cần phải đạt đến chỗ chiêm ngưỡng Thiên Chúa mỗi ngày. Muốn đạt đến đích điểm ấy luôn luôn cần áp dụng một trật hai con đường hy vọng và nội tâm. Sống như vậy là đã bắt gặp được con đường vươn tới Thiên Chúa, bởi lẽ "Chấm này nối tiếp chấm kia, ngàn vạn chấm thành một đường dài. Phút này nối tiếp phút kia, muôn triệu phút thành một đời sống. Chấm mỗi chấm cho đúng, đường sẽ đẹp. Sống mỗi phút cho tốt, đời sẽ thánh. Đường hy vọng do mỗi chấm hy vọng. Đời hy vọng do mỗi phút hy vọng."

SÁCH THAM KHẢO
Kinh Thánh Trọn Bộ Cựu Ước và Tân Ước, nhóm CGKPV dịch, Nxb Thành Phố Hồ Chí Minh 1998.
Kinh Thánh Tân Ước, bản dịch và chú thích có hiệu đính của nhóm CGKPV, Nxb Tôn Giáo Hà Nội 2008.
Sách Giáo Lý Của Hội Thánh Công Giáo, bản dịch của Ủy Ban Giáo Lý Đức Tin trực thuộc Hội Đồng Giám Mục Việt Nam, Nxb Tôn Giáo Hà Nội 2011.
Saint Augustinô, Tự Thuật - Les Confessions, bản dịch Tiếng Việt, Nxb Tôn Giáo 2007.
Saint Augustinô, De Vera Religione (về tôn giáo chính thống), xuất bản năm 388, trình bày về tín ngưỡng và tri thức.
Saint Augustinô, Soliloquia (tự niệm), viết năm 386, nói tới những cuộc đàm thoại về tri thức, chân lý, minh triết và bất tử.
Saint Augustin, Le Maitre - Le libre arbitre, Paris Institut D'Études Augustiniennes 1993.
Saint Augustin, La Cité de Dieu, Paris Institut D'Études Augustiniennes 1994.
Marcel Neusch, Augustin Un chemin de conversion, Desclée De Brouwer 1986.
Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI, Thông Điệp Spe Salvi, bản dịch Việt Ngữ của VietCatholic Network: Lm Gioan Trần Công Nghị, Lm Gioan Thiên Chúa Phan Du Sinh (OFM), Ks Gioan Baotixita Đặng Minh An, Gs Gioan Bùi Hữu Thư.
ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, Đường Hy Vọng dưới ánh sáng Lời Chúa và Công Đồng Vaticanô II, Spes-Divine Compassion Publications 1991.
ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, Đường Hy Vọng, không nhà xuất bản, không năm xuất bản.
ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, Chứng Nhân Hy Vọng, Vatican 12 – 18 tháng 3 năm thánh 2000.
ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, Năm Chiếc Bánh Và Hai Con Cá, không, không.
ĐHY Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, Suy Tư Và Cầu Nguyện, Tủ sách Muối Đất Định Hướng Tùng Thư xuất bản, 1999.
Bonchenski, Triết Học Tây Phương Hiện Đại, Tuệ Sỹ dịch, Ca Dao xuất bản lần 1 – 1969.
Alexis Brsul – Noel Rath, Đời Tu – Một Trong Những Con Đường Dẫn Tới Hạnh Phúc, Nxb Cerf – Paris 1987 (Trích bản dịch Tiếng Việt).
Tư Cù, Lịch Sử Triết Học Tây Phương, Tập II, III và Thời Hiện Đại, (Lưu hành nội bộ).