Trong lòch söû nhaân loaïi, töø ñoâng sang taây, töø xöa tôùi nay, döôøng nhö ôû thôøi naøo, ôû ñaâu? Bao giôø cuõng coù nhöõng ngöôøi daán thaân ñi tìm kieám Thieân Chuùa, hay Ñaáng Tuyeät Ñoái voâ bieân. Neáu nhö beân Ñoâng Phöông coù nhöõng ñaïo só löøng danh xa lìa cuoäc soáng traàn theá beå daâu ñeå tu thaân, aån tu nôi caùc vuøng ñoài nuùi thaúm saâu, trong caùc nôi xa xoâi heûo laùnh, treân nhöõng vuøng baêng tuyeát vónh cöûu nhö caùc thaày Baølamoân, caùc Taêng ni Phaät töû… Thì ôû Phöông taây xa xöa, caùch ñaây khoaûng gaàn 2000 naêm, trong nhöõng theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ giaùo ñaõ coù raát nhieàu Aån sĩ khöôùc töø theá gian traàn tuïc ñeå ñi vaøo cuoäc soáng khaéc khoå trong sa maïc hoang vu thanh vaéng ñeå tìm kieám Thieân Chuùa. Ñaáng ñaõ yeâu meán vaø ñaõ keâu goïi caùc ngaøi. Ngöôøi ta goò caùc ngaøi laø caùc linh phuï sa maïc, caùc ñaáng tu röøng, caùc Toå phuï hay Ñan phuï…Sa maïc laø nôi khoâ caèn soiû ñaù, nôi cuûa söï cheát choùc, huyû dieät, moät nôi maø khi noùi ñeán ngöôøi ta coù theå rôïn toùc gaùy. Theá nhöng taïi sao noù laïi laø nôi maø nhöõng ngöôøi ñi tìm Thieân Chuùa trong caùc theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ giaùo ngöôøi ta laïi luïc ñuïc keùo ñeán vaø soáng ôû ñaây? Phaûi chaêng caùc vò toå phuï ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa quyeán ruõ nhö Ngöôøi ñaõ töøng phaùn vôùi Hoâsê: “ta seõ daãn ngöôøi vaøo sa maïc ñeå thoå loä taâm tình”(Hs 2, 16). Hay caùc ngaøi muoán soáng laïi taâm tình cuûa daân Israel khi Gia veâ Thieân Chuùa ñaõ daãn ñöa hoï 40 möôi naêm tröôøng trong sa maïc tieán veà ñaát höùa. Duø muoán baét chöôùc trong nhöõng vò ñaõ neâu treân, caùc vò toå phuï chaéc chaén ñaõ nghe tieáng Thieân Chuùa thuùc giuïc vaø caùc ngaøi ñaõ ñaùp laïi lôøi môøi goïi cuûa Thieân Chuùa baèng moät traùi tim chaùy boûng trong vieäc tìm kieám Thieân Chuùa qua ñôøi soáng caàu nguyeän vaø lao ñoäng, hy sinh vaø ñöùc aùi trong moâi tröôøng khaét nghieät. Trước hết, ngược doøng lòch söû trôû veà nhöõng theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ Giaùo, chúng ta cùng tìm hiểu vaø khaùm phaù veà cuoäc soáng cuûa caùc vò toå phuï.Các vị tổ phụ sa mạc
1. Ñoâi neùt veà cuoäc soáng caùc toå phuï
Ôû phaàn naøy xin ñöôïc giôùi thieäu caùch toång quaùt veà vò trí ñòalyù, caùch soáng, sinh hoaït cuûa caùc vò toå phuï sa maïc.Vaøo theá kyû IV, taïi Ai caäp, Syria, Palestin vaø AÛ raäp ñaõ laø nhöõng vuøng ñaát haáp daãn cho neáp soáng ñan tu Kitoâ giaùo. Taïi ñaây, nôi nhöõng hang hoác trong sa maïc, hay giöõa ñoàng khoâng moâng quaïnh ñeàu coù caùc aån só cö nguï: coù nhöõng vò ôû trong caùc hang hoác, coù nhöõng vò noäi vi laø nhöõng vieân soûi ñaù bao quanh laøm ranh giôùi hoaëc coù vò coät chaân vaøo xích, coù vò soáng treân moät caây coät, coù nhöõng vò soáng trong thaân caây, coù nhöõng vò soáng nhö caùc loaøi vaät ñoù laø khoâng aùo khoâng quaàn, ñeå raâu toùc toát xum xueâ, aên coû vaø boø nhö loaøi vaät boán chaân…Coâng vieäc cuûa caùc vò laø ñan laùt caùc duïng cuï nhö: soït, roã… baèng laù döøa. Thöùc aên cuûa caùc vò laø nhöõng chieác baùnh ñöôïc ñoåi laáy töø nhöõng saûn phaåm ñan laùt, nöôùc uoáng thì coù saün trong thieân nhieân töùc laø soáng ngoøi hay trong moät caùi gieáng naøo ñoù. Moãi ngaøy caùc vò ñoïc moät traêm naêm möôi thaùnh vònh, thoâng thöôøng vöøa ñoïc vöøa laøm vieäc. Moãi ñeâm caùc vò nguû khoaûng moät tieáng, moãi ngaøy aên moät laàn, neáu aên chay thì moät tuaàn moät laàn. Ñeán Chuùa nhaät, thoâng thöôøng caùc vò hoïp laïi vôùi nhau ñeå tham döï beû baùnh vaø hoïc hoûi Lôøi Chuùa. Ngoaøi ra coøn vieäc huaán luyeän caùc tu só treû môùi vaøo ngheà nöõa. Qua ñoâi neùt veà cuoäc soáng cuûa caùc vò toå phuï chuùng ta coù theå thaáy nhaän ra ñaâu laø ñoäng löïc thuùc ñaåy caùc vò toå phuï ñaõ ñi vaøo vaø choïn löïa moät cuoäc soáng khoù khaên vaø gian khoå nhö theá?
2. Tröôùc heát laø ñeå ñaùp laïi lôøi môøi goïi yeâu thöông cuûa Thieân Chuùa.
Cho duø soáng ôû ñaâu? thôøi naøo? thì vaãn luoân luoân coù nhöõng lôøi môøi goïi cuûa Thieân Chuùa vaø söï ñaùp traû cuûa con ngöôøi, duø raèng caùch ñaùp traû ôû moãi thôøi khaùc nhau. Lôøi môøi goïi cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi oâng Apraham vaø caùc ngoân söù ngaøy xöa, hay lôøi môøi goïi cuûa Chuùa Gieâsu ñoái vôùi caùc moân ñeä, lôøi môøi goïi ñoái vôùi caùc toå phuï sa maïc, hay lôøi môøi goïi ñoái vôùi chuùng ta ngaøy nay, ñeàu phaùt xuaát töø Thieân Chuùa; nhöng moãi thôøi coù moät caùc ñaùp traû khaùc nhau vaø dieãn taû caùch soáng khaùc nhau. Ñoái vôùi caùc vò toå phuï sa maïc ngaøy xöa coù moät ñieåm ñaùng chuù yù laø caùc ñaáng toå phuï ñaõ ñoùn nhaän lôøi môùi goïi cuûa Phuùc Aâm baèng taát caû taâm hoàn noàng nhieät vaø ñaùp öùng baèng toaøn theå con ngöôøi cuûa hoï khoâng so ño tính toaùn. Thöïc vaäy, moät soá vò ñaõ xaây döïng toaøn boä cuoäc soáng mình treân neàn taûng moät caâu kinh thaùnh, nhö thaùnh Antoân, moät soá khaùc sau moät ñôøi nhaày nhuïa toäi loãi ñaõ tìm deán sa maïc ñeå khoùc than cho toäi loãi cuûa mình bôûi ñaõ baét gaëp tình yeâu vaø loøng thöông xoùt voâ bieân cuûa Thieân Chuùa, ñeå roài sau ñoù daønh caû cuoäc ñôøi coøn laïi trong nöôùc maét vaø aên naên saùm hoái, moät soá vò khaùc thì döïa treân moät tia saùng vónh cöûu ngôøi saùng chính töø aùnh maét taâm hoàn, thaiù ñoä, nhaân caùch cuûa moät vò hieàn laõo naøo ñoù. Moät cuïm töø chính yeáu nôi moâi mieäng caùc moân sinh khi ñeán vôùi caùc vò hieàn laõo: “ thöa cha xin cho con moät lôøi”.Noùi chung, caùc vò toå phuï sa maïc laø nhöõng ngöôøi ñaõ laéng nghe lôøi môøi goïi cuûa Thieân Chuùa vaø ñaùp traû laïi moät caùch maõnh lieät. Hoï boû moïi söï phuø hoa theá traàn ñeå ñi tìm söï cöùu roãi. Hay noùi caùch khaùc hoï khao khaùt soáng laïi cuoäc soáng maø caùc vò töû ñaïo tieân khôûi ñaõ soáng. Giôø ñaây, trong caûnh thaùi bình, hoï khoâng coøn cô hoäi ñeå ñoå maùu laøm daáu chöùng tình yeâu cuûa mình thì hoï tìm ñeán sa maïc, nôi khoâ caèn soûi ñaù, nôi cheát choùc huyû dieät ñeå soáng laïi cuoäc soáng caùc vò töû ñaïo ñaõ soáng. Vôùi cuoäc soáng sa maïc: hoï dieät duïc baèng moïi caùch ñeå traùnh toäi, soáng giöõa trôøi ñaát ñeå hoaø mình vôùi thieân nhieân vaø ñeå deã gaàn Chuùa hôn, hoï chaáp nhaän cuoäc soáng khaéc nghieät nhö theá ñeå khoùc cho toäi loãi nhaân theá vaø toäi loãi cuûa hoï.
3 . Nieàm khao khaùt chaùy boûng trong vieäc tìm kieám Thieân Chuùa.
Chính nieàm khao khaùt chayù boûng nôi taâm hoàn caùc vò toå phuï ñaõ daãn caùc ngaøi ñeán vôùi sa maïc. Khoâng döøng laïi ñoù chính nieàm khaùt khao chaùy boûng thuùc ñaåy caùc vò toå phuï khoâng ngöøng noã löïc heát mình theå hieän qua:
+ Ñôøi soáng caàu nguyeän vaø lao ñoäng.Caùc vò toå phuï tìm ñeán sa maïc khoâng phaûi laø ñi tìm söï nhaøn roãi nhöng chính taïi mieàn sa maïc naøy ñaõ daïy cho caùc vò chìm ñaém trong söï caàu nguyeän lieân læ vaø lao ñoäng chaân tay khoâng ngöøng. Nhö ñan phuï Agthon ñaõ ñònh nghóa : caàu nguyeän laø vieäc laøm chaêm chæ vaø taän löïc coá gaéng ñeán hôi thôû cuoái cuøng. Döôøng nhö cuoäc soáng cuûa caùc ngaøi laø laøm vieäc vaát vaû vaø traûi qua moät cuoäc soáng noã löïc quy höôùng moïi khía caïnh thaân xaùc, taâm trí vaø linh hoàn veà Thieân Chuùa. YÙ nghóa cuûa vieäc caàu nguyeän ñoái vôùi caùc ngaøi khoâng phaiû laø moät haønh vi moãi ngaøy thöïc hieän vaøi giôø ñoàng hoà nhöng laø cuoäc soáng lieân læ höôùng veà Thieân Chuùa. Trong giôø haáp hoái, ñan phuï Pampo noùi: töø khi ñaët chaân ñeán mieàn hoang ñòa naøy toâi khoâng nhôù mình ñaõ aên chieác baùnh naøo maø khoâng phaûi laø thaønh quaû lao ñoäng cuûa toâi…Phaûi noùi raèng caùc ñan phuï sa maïc laø nhöõng ngöôøi bieát quaân bình trong moïi söï lôøi caàu nguyeän cuûa caùc ngaøi luoân ñi ñoâi vôùi vieäc laøm. Troïn cuoäc soáng cuûa caùc ngaøi quy höôùng veà Thieân Chuùa chính laø lôøi caàu nguyeän læ . Leä thöôøng caùc ñan phuï ñoïc thaùnh vònh noái tieáp trong suoát tuaàn, ñan xen laøm vieäc beän daây ñan laùt, soáng tröôùc thaùnh nhan Chuùa trong moïi tình huoáng cuûa cuoäc soáng.
+ Ñôøi soáng khoå haïnh.Hoang maïc khoâng phaûi laø thao tröôøng nôi caùc vaän ñoäng vieân ganh ñua vôùi nhau veà khaû naêng chòu ñöïng. Phaûi noùi ñöôïc raèng hoang maïc töï noù ñaõ laø moät chieán tröôøng ñeå caùc chieán ñaáu vôùi baûn thaân mình, chieán ñaáu vôùi theá gian vaø ma quyû. Chính vì theá caùc ñan só laø nhöõng linh canh töôøng thaønh. Caùc ngaøi laø nhöõng chieán seõ kieân cöôøng cuûa Chuaù Kitoâ. Chính vì theá cuoäc soáng cuûa caùc ngaøi laø moät cuoäc soáng lien læ chieán ñaáu trong tænh thöùc, chay tònh vaø caùc vieäc khoå haïnh khaùc. Ñan phuï Pomen noùi: khoù ngheøo gian khoå, nhieäm nhaët chay tònh laø nhöõng duïng cuï cuûa cuoäc soáng coâ tònh. Thaät vaäy cuoäc soáng cuûa caùc ñan phuï heát söùc giaûn dò, moät hang ñaù hoaëc moät taám leàu baèng ñaù, moät maûnh chieáu baèng saäy laøm choã nguû, moät taám da cöøu laøm trang phuïc moät ngoïn ñeøn moät bình nöôùc vaø moät bình daàu. Taác caû chæ coù theá. Thöïc phaåm ñöôïc tính giaûm ñeán möùc toái thieåu , vieäc nguû nghæ cuõng theá, caùc ngaøi cho raèng: laø moät chieán binh , ñan só chæ caàn nguû moãi ñeâm moät giôø. Theá nhöng boû ñi nhöõng tieâu cöïc chuùng ta thaáy raèng: caùc ñan só ñi ñöôøng maø khoâng nguû nghæ laø vì caùc ngaøi chuyeân chuù tìm Chuùa, caùc ngaøi khoâng chuyeän troø laø ñeå coù theå nghe ñöôïc tieáng Chuùa, caùc ngaøi giöõ chay laø ñeå ñöôïc Lôøi Chuùa nuoâi döôõng. Muïc ñích aáy môùi quan troïng coøn vieäc khoå cheá chæ laø phöông tieän- chính vì theá cuoäc soáng caùc toå phuï laø moät cuoäc chieán ñaáu mieân tröôøng vôùi caùc ñam meâ, neát xaáu lieân læ ngaøy ñeâm vaø vì phaûi chieán ñaáu choáng laïi ma quyû neân caùc ñan só thöïc haønh khoå haïnh vaø laøm vieäc nhoïc nhaèn. Moät soá ñan phuï hoûi ñan phuï Macarius ngöôøi Ai caäp: taïi sao cho duø aên uoáng hay giöõ chay ngöôøi cuûa cha luùc naøo luùc naøo cuõng gaày guoäc vaø khoâ nhö theá? Vì hieàn laõo traû lôøi: thanh cuûi ñöôïc duøng ñeå côøi nhöõng caønh nho ñang chayù cuõng bò ngoïn löûa hoaøn toaøn thieâu ruïi theá naøo thì keû thanh luyeän trong nieàm kính söï Chuaù cuõng ñöôïc nieàm kinh sôï aáy thieâu ruïi thaân xaùc nhö vaäy.
+ Traùi tim troïn tình baùc aùi.Caùc Ñan phuï hoang maïc hay coøn goïi laø caùc ñaáng tu röøng laø nhöõng nhaø khoå tu, khaéc khe vôùi baûn thaân nhöng laïi chan hoaø nhaân aùi vaø caûm thoâng vôùi caùc nhu caàu vaø caû nhöõng yeáu ñuoái cuõng nhö toäi luî cuûa hoï.Nhö Ñan phuï Poemem daïy caùc ñan só raèng: Ñan só thì khoâng than thân traùch phaän, ñan só thì khoâng laáy aùc baùo aùc, ñan só thì khoâng cuoàng noä. Moät vaøi hieàn laõo ñeán gaëp ñan phuï Poemem vaø thaéc maéc khi thaáy moät soá ñan só nhuû guïc trong giôø hoïi chung : coù neân ñaùnh thöùc hoï khoâng? Ngaøi traû lôøi veà phaàn toâi khi thaáy moät ñan só nguû gaät nhö vaäy toâi cho cho hoï döïa vaøo ñaàu goái cuûa toâi vaø ñeå yeân cho hoï. Hay moät laàn kia taïi Scetis coù loan tin: tuaàn naøy aên chay. Xaûy ra laø coù moät soá ñan só töø Ai caäp ñeán thaêm ñan phuï Moâseâ. Vaäy ngaøi naáu nöôùng ñaõi hoï. Thaáy khoùi löûa boác leân, nhöõng ngöôøi chung quanh xaàm xì vôùi caùc linh muïc: nhìn kìa laõo Moâse phaù luaät leä, ñang naáu nöôùng caùi gì trong leàu. Caùc linh muïc noùi ñeå khi naøo ngaøi tôùi chuùng toâi seõ noùi thaúng vôùi ngaøi. Ñeùn thöù baûy, vì ñaõ bieát ñôøi soáng troïn laønh cuûa ngaøi neân caùc linh muïc ñaõ noùi vôùi ngaøi tröôùc maët moïi ngöôøi: ñan phuï Moâse khoâng tuaân giöõ luaät cuûa loaøi ngöôøi nhöng ñaõ tuaân giöõ luaät cuûa Thieân Chuùa. Hay khi nghe coù moät ñan só saép bò ñem ra xeùt xöû, ngaøi lieàn ñeán. Mang theo moät caùi gioû ñöïng ñaày caùt vaø noùi: laøm sao toâi coù theá xeùt ñoaùn anh em cuûa toâi khi maø toäi loãi cuûa toâi cöù roø ró chaûy sau löng cuûa toâi nhö caùi gioû caùt naøy. Coøn ñoái vôùi Thaùnh Antoân, ngaøi xaùc quyeát: cuoäc soáng cuûa toâi laø ôû vôùi anh em toâi. Ngaøi ñaõ nhieàu laàn cuøng vôùi daân chuùng baûo veä ñöùc tin, giaûi cöùa daân chuùng bò khoán ñoán. Moät ñieåm nöõa noùi caùc vò toå phuï laø loøng quaûng ñaïi khi ñoùn tieáp quyù khaùch nhö ñoùn tieáp Chuùa Kitoâ ñeán thaêm mình.Noùi toùm laïi muïc ñích cuûa neáp soáng ñan tu khoâng phaûi laø vieäc khoå cheá nhöng laø Thieân Chuùa maø con ñöôøng ñeå ñeán vôùi Thieân Chuùa laø ñöùc aùi. Ñöùc aùi laø coát loõi cuûa moïi coâng vieäc vaø traéc nghieäm ñôøi soáng cuûa caùc ñan só hoang maïc.Raûo qua moät vaøi ñieåm nhö theá coù leõ ñaõ phaàn naøo giuùp chuùng ta khaùm phaù ra phaàn naøo ñôøi soáng cuûa caùc vò toå phuï hoang maïc ñeå giuùp chuùng ta coù moät caùi nhìn saâu saét hôn veà ñôøi soáng cuûa mình. Bôûi vì chuùng ta coù moät neàn taûng heát söùc chaéc chaén vôùi göông laønh laø ñôøi soáng caùc vò toå phuï laø nhöõng ngöôøi ñaõ soáng troïn tình vôùi Thieân Chuùa, heát loøng vôùi anh em vaø sau đây laø một số baøi hoïc rút ra töø đời sống caùc vò toå phuï.
4. Baøi hoïc töø caùc toå phuï sa maïc.
+ Söï kieân nhaãn: cuoäc soáng sa maïc laø moät chieán tröôøng ñeå thao luyeän loøng kieân nhaãn cuûa caùc toå phuï sa maïc. Söï kieân nhaãn beàn bæ ñaõ giuùp cho caùc toå phuï ñaõ ssogns deán cuøng trong sa maïc maø khoâng bao giôø muoán lìa boû. Söï kieân nhaãn coøn giuùp cho caùc toå phuï vöôït qua cuoäc soáng khaéc nghieät vaø söï ñôn ñieäu cuûa nhòp soáng bình thöôøng. Chính loøng kieân nhaãn ñaõ giuùp caùc toå phuï ñaït ñöôïc ñieàu mong öôùc trong vieäc tìm kieám Thieân chuùa trong suoát cuoäc ñôøi ñoù chính laø Chuùa. Coù loøng kieân nhaãn chuùng ta seõ ñaït ñöôïc ñieàu mình haèng mong öôùc vaø theo ñuoåi
+ Loøng khoan dung: chính loøng khoan dung ñaõ giuùp caùc ngaøi côûi môû taám loøng, roäng môû taâm hoàn vôùi Thieân Chuùa, vôùi con ngöôøi vaø vôùi thieân nhieân. Vôùi Thieân Chuùa, caùc ngaøi ñaõ khoâng töø choái Thieân Chuùa ñieàu gì. Vôùi con ngöôøi, caùc ngaøi luoân yeâu thöông, thoâng caûm vaø ñoàng haønh cuøng cuoäc soáng con ngöôøi. Vôùi thieân nhieân, caùc ngaøi hoaø mình vôiù vaïn vaät ñeå roài töø ñoù khoâng ngöøng vang tieáng ngôïi khen Thieân Chuùa. Coù loøng khoan dung, chuùng ta seõ thaáy cuoäc ñôøi deã chòu vaø töôi vui hôn.
+ Nieàm xaùc tín: chính nieàm xaùc tín ñaõ giuùp caùc ñan só chaén chaén vwf ñôøi soáng cuûa mình vôùi loøng tin tuyeät ñoái vaøo Thieân Chuùa maø khoâng phaûi baän taâm, baên khoan, thaéc maéc veà ôn goïi theo Chuùa. Nieàm xaùc tin maïnh meõ veà ñôøi soáng cuûa mình ñaõ giuùp caùc ngaøi vöôït qua taác caû ñeå ñeán vôùi Thieân Chuùa. Thaät vaâî , neáu khoâng coù xaùc tín cuoäc soáng chuùng ta seõ voâ hoàn cöùng nhaéc vaø ñoâi khi laø buoâng thaû, nhö chieác thuyeàn khoâng neo, ñeå xem cuoäc ñôøi noù troâi noåi nhö theá naøo tuyø yù. Coù nieàm xaùc tín chuùng ta seõ soáng maïnh meõ hôn, can ñaûm hôn, daán thaân hôn.+ Moät traùi tim yeâu thöông: theo göông caùc ñaáng toå phuï, traùi tim cuûa chuùng ta seõ luoân luoân roäng môû: moät traùi tim ñaày loøng vò tha vaø baùc aùi. Cuoäc ñôøi vaén voûi bieát bao nhieâu, haõy nhôù daønh thôøi gian thaät nhieàu cho nhöõng ngôøi maø ta yeâu thöông. Chæ coù tình yeâu maõnh lieät môùi coù theå xua tan nhöõng hieåu laàm vuïn vaët naûy sinh trong cuoäc soáng. Bôûi vì tình yeâu laø moùn quaø quyù giaù maø con ngöôøi nhaän ñöôïc cuûa nhau. Haõy noi göông caùc ñaáng toå phuï yeâu nhö Chuaù yeâu.
+ Soáng khieâm nhöôøng: ñoái vôùi caùc toå phuï sa maïc ñieàu laøm caùc ngaøi söï nhaát ñoù laø kieâu ngaïo. Neáu nhö loøng khieâm nhöôøng daãn con ngöôøi ñeán gaàn Thieân Chuùa nhö theá naøo thì söï kieâu ngaïo seõ ñöa con ngöôøi ñeán vöïc thaúm. Soáng khieâm nhöôøng chuùng ta seõ thaáy thoaûi maùi hôn, nheï nhaøng hôn, cao thöôïng hôn vaø chuùng ta seõ trôû neân nhö Thaày Gieâsu laø Ñaáng khieâm nhöôøng vaø hieàn laønh voâ cuøng.Keát.Doõi theo daáu chaân cuûa caùc vò toå phuï trong vieäc tìm kieám Thieân Chuùa seõ giuùp chuùng ta khaùm phaù ra khuoân maët cuûa Thieân Chuùa. Ñôøi soáng caùc vò toå phuï luoân laø moùn quaø quyù giaù daâng tieán Chuùa ñaùng chuùng ta traân troïng vaø yeâu meán vaø khoâng ngöøng hoïc hoûi. Coù leõ, chuùng ta khoâng theå baét chöôùc traêm phaàn traêm veà hình thöùc khoå cheá coù phaàn kinh dò cuûa caùc ngaøi nhöng veà tinh thaàn soáng ñöùc tin, ñôøi soáng tu trì vaø baøi hoïc yeâu thöông vôùi moät cuoäc soáng quaân bình, khoân ngoan, ñaày söùc maïnh, duõng caûm coù leõ chuùng ta neân hoïc hoûi, suy nghó vaø khoâng ngöøng noå löïc heát mình ñeå xöùng ñaùng laø moân ñeä Chuùa Kitoâ.
Leornad Bá Thơm
