TÂM LÝ TÌNH CẢM

Mỗi hoạt động tâm lý đều mang một ý nghĩa và có nét độc đáo riêng. Tùy theo cảm thức và tâm lý cũng như trạng thái của mỗi người để có những cách hành xử hợp lý. Có những người, đối với họ hoạt động nhận thức quyết định sự tồn tại và phát triển tâm lý. Nhưng cũng có một số khác thì hành động ý chí lại quyết định cách hành xử. Còn với tôi thì sao, đâu là hoạt động chính yếu và cần thiết? Cũng như mọi người, tôi cũng cần có những hành động đúng đắn, chuẩn mực, hợp lý để trưởng thành và sống tốt đẹp trong xã hội cũng như trong các mối quan hệ. Thế nên dạng hoạt động tình cảm là dây nối dẫn tôi đến với mọi người, đến với nhân loại cách thiết thực nhất. Vì theo tôi, một xã hội tốt là một xã hội trong đó có những con người biết giữ gìn và phát triển những tình cảm, những cảm xúc chân thật của mình. Chính những tình cảm chân thành, những cảm xúc tốt đẹp đó sẽ giúp con người biết sống yêu thương và sống vì nhau hơn.Sống trên đời không ai là một hòn đảo. Con người sống không phải chỉ cho riêng mình nhưng còn là sống cho và sống vì người khác. Sự cộng tác, liên đới với nhau là cầu nối dẫn mọi người xích lại gần nhau. Nhưng để có thể làm được điều này, mỗi người cần mang trong mình một tình yêu lớn lao; tình yêu đó chính là cảm xúc thật, là tình cảm chân thành, là thái độ tôn trọng mình dành cho người khác. Đồng thời, tình yêu đó cũng chính là lòng quảng đại, biết sẵn sàng trao ban mà không một đòi hỏi cá nhân. Trong các mối tương quan, tình cảm luôn chiếm vị trí đầu và cuối đồng thời là cốt lõi của sự giao tiếp. Nghĩa là, mọi mối tương quan giữa ta với người khác cần phải lấy tình cảm làm nền tảng, làm tiêu chuẩn. Bởi vì tình cảm sẽ phản ánh mọi cảm xúc thật mà nơi đó con người phải luôn luôn tái tạo và luôn luôn thể hiện cho đúng mực, đúng với lương tâm, đúng với lòng nhân của mình. Nhưng cần nhớ rằng không nên để người khác định đoạt hay lèo lái cảm xúc mà tự mình phải vạch ra hướng đi cho mình bằng cách khám phá từ kinh nghiệm của người khác, biết cách ứng xử, đối chất và biết nội tâm hóa những suy nghĩ của bản thân. Không thể vì sợ hãi hay vì bất cứ một lý do nào đó mà đánh mất đi tình cảm. Không có cảm xúc, không có rung động thì không thể có tình cảm nào hết hay nói khác đi, không cảm xúc, không rung động là không nhìn thấy chính mình, là đang tự hủy đi chính con người mình. Thế nên, cần có những xúc cảm tốt và nên biểu lộ, bày tỏ chân tình những xúc cảm đó ra bên ngoài. Xúc cảm tốt giúp ta dễ vượt qua cám dỗ, từ đó hình thành những tình cảm tốt đẹp, chân thành. Có những xúc cảm thôi thúc, động viên con người hành động, tăng cường sức mạnh thể lực và tinh thần. Khi phấn khởi, con người sẵn sàng “dời núi và lấp biển”; khi thông cảm với bạn bè, con người tìm mọi cách giúp đỡ bạn mà không tính thiệt hơn đối với bản thân[1]. Nhưng ngược lại, xúc cảm xấu sẽ dễ bị cám dỗ đưa đến những cảm tình lệch lạc, chủ quan, làm yếu đi rất nhiều sức hoạt động của con người, làm cho con người trở nên thụ động hoặc hững hờ. Vì vậy, cần biết phân biệt, chọn lựa để có được những tình cảm tốt đẹp. Thường nhận thức như thế nào sẽ nảy sinh tình cảm, xúc cảm như thế ấy. Vì vậy, để có một tình cảm tốt thì cần có những xúc cảm tốt, những xúc cảm đó được hình thành từ những nhận thức tốt đẹp.Có một số người nghĩ rằng đi tu là bỏ đi mọi vấn vương cuộc đời, bỏ lại mọi tình cảm sau lưng. Với họ, rung động trước một người khác phái là tội lỗi, là xấu xa. Nhưng tôi lại có suy nghĩ khác. Để có thể trở thành một tu sĩ đích thực, tốt lành thì trước tiên tôi phải là một con người bình thường, một con người có đủ mọi nhu cầu về tình cảm, vật chất; một con người mang trong mình những ước mơ, những hoài bão. Là một người nữ thì nhu cầu yêu thương càng thể hiện rõ nét hơn: yêu và được yêu là điều kiện cần thiết cho một đời sống quân bình. Đánh mất đi khả năng yêu thương, thiếu sự vui sướng, thiếu rung động tương phản thì làm cho người ta trở nên bất thường, cau có, buồn tẻ. Vì thế, tất cả mọi năng lực: yêu, ghét, giận, thương, vui, buồn, sướng, khổ…đều là những dấu hiệu của một con người bình thường. Nhưng cũng không vì thế mà chủ quan để tình cảm vương vấn, đổi thay mà cần phải có một sự ổn định trong tình cảm. Chính khi có được sự ổn định đó, ta có thể phán đoán được cái chính yếu trong những tình cảm của người khác cũng như của bản thân. Không phải tự nhiên đối với một số người, tình cảm rất đằm thắm, nồng nhiệt. Nhưng bên cạnh đó cũng không ít những người lại trở nên xơ cứng, dửng dưng trước mọi vấn đề xung quanh. Sự lệch lạc này chính là dấu hiệu của những tình cảm thiếu chân thật. Chính cái bên trong sẽ biểu lộ ra bên ngoài. Sự chân thật sẽ giúp ta duy trì và giữ gìn được những mối quan hệ tốt đẹp, bền lâu. Có thể nhiều lúc “lòng tốt bị đánh cắp” khiến người ta mất dần đi tình cảm, cảm xúc vốn có từ ban đầu và trở nên xơ cứng. Nhưng nếu một người có đạo đức, có lòng trắc ẩn với một tình cảm chân thành thì chắc chắn người đó sẽ giữ được sự quân bình trong những tình cảm của mình. Vì thế, một điều kiện cần phải có trong dạng hoạt động tình cảm này đó là sự tự do và sự hiểu biết. Đồng thời cần thường xuyên rà soát và kiểm lại thái độ, cảm xúc của mình nhằm phát huy những điều tích cực trong các mối tương quan và loại bỏ đi những điều tiêu cực đang len lõi, ngấm ngầm đục phá mối tương quan đó. Có những điều sau đây cần nên tránh để tình cảm không bị phai nhạt hay biến mất: Nổi nóng, bạo lực, thỏa mãn, thay đổi, so sánh, ức chế, hờn dỗi, ganh tỵ, thách thức. Một khi ta ý thức và làm chủ được tình cảm, cảm xúc của mình, chắc chắn ta sẽ được hạnh phúc và cũng sẽ mang lại hạnh phúc cho những người ta gặp gỡ.Sẽ không dễ dàng để có thể làm được điều này nhưng có một người đã làm được và đã để lại cho ta một mẫu gương về một tình yêu chân thật để ta có thể học đòi bắt chước. Người thầy ấy chính là Đức Giêsu. Tình cảm mà Đức Giêsu đã dành cho nhân loại quả thật lớn lao. Trong suốt cuộc đời rao giảng, Ngài cũng đã thể hiện nhiều cảm xúc khác nhau như: Ngài tức giận đến nỗi “Người liền lấy dây làm roi mà xua đuổi tất cả bọn họ cùng với chiên bò ra khỏi Đền Thờ; còn tiền của những người đổi bạc, Người đổ tung ra, và lật nhào bàn ghế của họ ” (Ga 2,15). RồiNgài nổi nóng, mắng những người Pharisêu là đạo đức giả, thích phô trương, thích được người ta trọng vọng: “Khốn cho các ngươi, hỡi các kinh sư và người Pha-ri-sêu giả hình! Các ngươi rửa sạch bên ngoài chén đĩa, nhưng bên trong thì đầy những chuyện trộm cắp và vô độ ” (Mt 23,25). Bên cạnh đó Ngài cũng đã rơi lệ, đã thổn thức trước cái chết của Lazarô: “Thấy Maria khóc, và những người Do-thái đi với cô cũng khóc, Đức Giê-su thổn thức trong lòng và xao xuyến” (Ga 11,33). Rồi Ngài thấy thương cho những thân phận tội lỗi (như người phụ nữ bị ném đá vì phạm tội ngoại tình, ‘x.Ga 8,1-11’), cũng như cho những người nghèo khổ, bệnh tật…Tất cả những thái độ đó là cảm xúc mà con người bình thường Giêsu đã trải qua. Vốn dĩ là Con Thiên Chúa nhưng “vì yêu” mà Ngài trở nên con người như ta ngoại trừ tội lỗi. Còn nhiều cách thế khác để Ngài cứu độ nhưng Ngài chọn cách nhập thể để trở nên một với ta. Ngài có cái tâm thực sự quan tâm đến con người, thực sự yêu thương đến nỗi hy sinh mạng sống vì người mình yêu. Tình yêu chân thành, vị tha của Ngài đã thiết lập bao mối tương quan và nối kết bao con người lại với nhau.Cuộc sống không thể thiếu đi những tình cảm tốt đẹp. Con vật cũng có cảm xúc nhưng nó không có tự do để lựa chọn. Còn chúng ta là những con người mang hình ảnh Thiên Chúa, chúng ta có tình yêu, có lý trí và đặc biệt là có tự do để lựa chọn và quyết định. Thể hiện tình cảm với người xung quanh là điều cần thiết. Không ai là không có cảm xúc. Ngay đến cả những người khuyết tật nhất, những người bất hạnh nhất, những người tội lỗi nhất cũng mang trong mình những tâm tư, những cảm xúc, những tình cảm. Trong bài phỏng vấn về việc “vận động trách nhiệm và cứu trợ các nạn nhân chất độc gia cam Việt Nam ”[2], bà Merle E.Ratner[3] đã khẳng định: “Các cháu bé, tuy bị khuyết tật về thân xác nhưng vẫn còn những cảm xúc rất tốt”. Điều này như một lần nữa cho thấy rằng đã là con người thì ai cũng cần mang trong mình những khát vọng về một tình yêu chân thành, bởi chính khát vọng đó sẽ giúp cho con người ta trở nên hoàn thiện và có cuộc sống ý nghĩa hơn. Nếu sống mà không còn cảm xúc, không còn ước muốn, không còn khả năng để yêu thương, để đồng cảm, để lắng nghe, không còn một chút tình cảm với người đồng loại thì khác gì cuộc sống đó đã chết. Bạn tôi đã từng nói: “Nếu bắt cô ấy phải lựa chọn chỉ một phần trong cơ thể thì cô sẽ chọn làm một trái tim”. Không phải ngẫu nhiên bạn tôi nói vậy. Sỡ dĩ cô ấy muốn chọn làm một trái tim vì chính cô đã gặp được nhiều trái tim trong cuộc đời và giờ đây cô cũng muốn trở nên một trái tim yêu thương, trái tim vị tha cho những ai cô gặp gỡ. Cô ấy hy vọng, với những hành động xuất phát từ trái tim sẽ góp phần làm cho cuộc sống, cho thế giới này có thêm một điều kỳ diệu. Con người không chỉ nhận thức xã hội bằng ý chí, tri giác mà còn cần phải cảm nếm để biết được như thế nào là rung động, là rạo rực trước thế giới và nơi những người xung quanh. Chỉ với cách này, con người mới thực sự sống vì nhau và cảm thông cho nhau. Mỗi con người có bổn phận mang đến cho người khác một sứ điệp và sứ điệp đó không gì hơn chính là “tình yêu”. Xung quanh ta có những khuôn mặt nhăn nhó, vô danh của những con người khép kín, hằn học. Chỉ cần họ được tiếp đón với yêu thương, với sự tôn trọng là họ sẽ tươi sáng lên. Tôi còn nhớ trong một mẫu chuyện kể về một người phụ nữ: Bà ta là một triết gia lỗi lạc. Nhưng bà đã trở nên như tượng đá, một bức tường không thể xuyên qua, không thể tới được. Trong một lần tâm sự với bạn bè, bà đã nói một câu rất đơn giản nhưng lại sâu sắc và đầy ý nghĩa rằng “tôi cần tình thương”[4]. Phải nói rằng, cuộc đời bà trống rỗng, như đã chết, như hóa thạch, bởi vì bà không cảm nhận được sự ấm áp của tình bạn, của tình người. Chỉ cần một chút tình cảm, một chút yêu thương thôi sẽ như ánh mặt trời làm tảng đất sét lạnh nhất cũng phải mềm ra.Giữ gìn và phát triển những tình cảm, những cảm xúc chân thật của mình là niềm vui và là động lực để tôi sống tốt mỗi ngày với mọi người và với thế giới xung quanh. Tôi không hổ thẹn vì mình là một người nữ, một người nữ tu luôn mang trong mình những khát vọng, những tình cảm và thậm chí là cả những yếu đuối cũng như cả những đam mê. Đồng ý rằng đã bước đi trong đời sống tận hiến thì cần phải biết từ bỏ, biết hy sinh hãm mình. Nhưng không vì thế mà đánh mất đi những cảm xúc rung động, rạo rực, vui sướng... nếu làm mất đi những cảm xúc tự nhiên đó thì khác gì đã đánh mất chính mình, thì làm gì còn là một con người bình thường nữa? Nhiều lúc tôi cũng rất khổ sở và cảm thấy bất mãn về những cảm xúc, những đam mê diễn ra trong con người mình và tự hỏi liệu tôi còn tiếp tục vững vàng trong ơn gọi trong khi bao cám dỗ, bao yếu đuối vẫn bao chặt lấy mình? Nhưng càng trải qua những cuộc thử thách, càng nhận ra sự yếu đuối, tội lỗi, tôi càng được kết hiệp mật thiết với Thiên Chúa và đồng thời càng có khả năng để lắng nghe, đón nhận, cảm thông và chia sẻ. Từ đó, tôi mới có thể đến với anh chị em xung quanh bằng thái độ chân thành, tôn trọng, quảng đại và vị tha hơn. Chỉ với cách này, tôi mới thực sự trưởng thành và sống tốt trong xã hội cũng như trong các mối quan hệ.

[1]Tâm lý nhập môn, trang 39, Thái Sơn Minh

[2]Báo CGDT, số 1892, trang 17

[3]Ủy viên của ban Quản Trị tổ chức vận động trách nhiệm và cứu trợ các nạn nhân bị chất độc gia cam

[4]Với Chúa trong đời thường, trang 53, Lm. Maurice Zundel