-
Mùa chay giữ mồm miệng
Trong cuộc sống hiện đại đầy biến động, khi mà những mối đe dọa từ “các cường quốc nguyên tử” và “vũ khí hủy diệt” luôn rình rập, con người càng cần nhận thức rõ giá trị của lời nói. Mùa chay năm nay không chỉ là thời gian suy ngẫm, kiềm chế bản thân, mà còn là dịp để chúng ta tự nhắc nhở: “Giữ mồm miệng để không gây tổn thương cho người anh em”. Một lời nhắc nhở đậm đà ý nghĩa, bởi vì mỗi lời nói, dù chỉ là vài từ, đều có thể trở thành “hạt mầm” gieo rắc hạnh phúc hay là nguồn gốc của xung đột, thậm chí là chiến tranh.
Có người cho rằng nói chỉ đơn giản là mở miệng ra và truyền đạt suy nghĩ, như cách máy nói tự động thực hiện. Nhưng nói theo con người lại khác, vì trong mỗi lời nói đều chứa đựng cảm xúc, suy tư và trách nhiệm. Câu “Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” không chỉ là lời khuyên để giữ gìn mối quan hệ giữa người với người, mà còn là phương châm giúp mỗi chúng ta cân nhắc trước khi bộc phát cảm xúc.
Những lời nói không được cân nhắc có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Đôi khi, chỉ một lời nói qua loa, thiếu suy nghĩ cũng có thể “gây chấn động” cả một cộng đồng, làm tổn thương tinh thần của người nghe, gây ra hiểu lầm và thậm chí là những mâu thuẫn không đáng có. Chính vì vậy, trong một xã hội vốn dĩ đã đầy bất an, mỗi lời nói cần được “uốn nắn” cẩn trọng để không thêm vào gánh nặng cho những người đang chịu đựng khó khăn.
Thế giới ngày nay đang chứng kiến những lời đe dọa đến từ các cường quốc nguyên tử: “vũ khí hủy diệt; bom nguyên tử; thế chiến thứ ba” – những cụm từ khiến nhân loại không khỏi rùng mình. Trong bối cảnh đó, con người sống trong trạng thái lo sợ, ăn không ngon, ngủ không yên vì biết rằng mọi thứ có thể thay đổi trong chốc lát. Nhưng nhìn nhận sâu xa hơn, những mối đe dọa đó không phải tự nhiên xuất hiện mà là kết quả của những “lời qua tiếng lại”, của những mối bất đồng không được giải quyết qua đối thoại và sự nhường nhịn.
Không phải ai cũng có thể nhường nhịn khi bị tổn thương hay khi lòng tự ái bị chạm vào. Các cuộc “đốp chát” giữa “nước lớn” và “nước bé” – những mâu thuẫn, tranh cãi, và thậm chí là những lời lẽ cay nghiệt – thường dẫn đến những hành động cực đoan. Vũ khí hủy diệt, dù chỉ là công cụ cuối cùng khi người ta không còn khả năng nhường nhịn, đã trở thành hình ảnh bi thảm của những cuộc xung đột. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của lời nói được sử dụng một cách thận trọng, như một công cụ của hòa bình, chứ không phải là chất xúc tác cho thảm họa.
Trước câu hỏi “Nói, nói… dễ hay khó?”, ta cần nhận thức rằng lời nói là một “vũ khí” mạnh mẽ. Từ xưa đến nay, các nền văn hóa đều có những câu tục ngữ, những lời dạy nhắc nhở về giá trị của lời nói. Người Pháp có câu “Trước khi nói phải uốn lưỡi bảy lần” – đó là lời nhắc nhở rằng, khi miệng mở ra, hãy suy nghĩ thật kỹ lưỡng. Điều tương tự được nhấn mạnh trong cả truyền thống phương Đông, nơi mà “lời nói không mất tiền mua – lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” đã trở thành kim chỉ nam cho cách giao tiếp giữa người với người.
Lưỡi, bộ phận không chỉ có công dụng nếm vị thức ăn, mà còn là “công cụ” truyền tải cảm xúc, ý chí và giá trị của người nói. Như lời thơ của Phan Lan Hương đã nói:
Cái lưỡi
Trời sinh cái lưỡi vốn không xương
luồn qua lách lại đủ trăm đường
khi thẳng lời ngon như mía ngọt
lúc cong độc ác khó ai lường
Đời luôn ẩn giấu mầm tai họa
cũng chỉ vì cái lưỡi không xương.
Qua đó, ta hiểu rằng lưỡi – dù mềm mại, dễ uốn nắn – cũng có thể “gieo” ra những lời nói mang đậm chất yêu thương hay đầy độc hại. Một lời nói được cẩn trọng, chắt lọc từ trái tim sẽ mang lại niềm vui, sự an ủi và kết nối cho người nghe. Ngược lại, một lời nói thiếu suy nghĩ có thể trở thành “con dao hai lưỡi”, gây tổn thương cho chính người nói và người nghe.
Trong văn hóa phương Tây, có câu chuyện của triết gia Esope – người nô lệ từng giải thích rằng “lưỡi là chìa khóa của tất cả những lý lẽ sự thật”. Esope cho rằng, lưỡi không chỉ mang lại địa vị, mà còn là vũ khí lợi hại khi nó được dùng để hại người khác hay bênh vực cho điều ác. Điều này cho thấy sự quý giá của lời nói, khi mà nó có thể nâng đỡ hay hạ thấp một con người chỉ qua cách diễn đạt.
Trong văn hóa phương Đông, câu chuyện về Trương Nghi thời Chiến Quốc Trung Hoa cũng là một minh chứng cho sức mạnh của “cái lưỡi”. Dù gặp bao khó khăn, dù bị “vất” ra ngoài đường, Trương Nghi vẫn không quên giá trị của lời nói – “cái lưỡi” của mình. Câu chuyện nhấn mạnh rằng, trong mối quan hệ giữa con người, từ bạn bè, gia đình đến các mối quan hệ xã hội, chính sự khéo léo và tinh tế trong cách nói chuyện đã góp phần xây dựng niềm tin và sự thấu hiểu lẫn nhau. Mỗi khi “uốn ba tấc lưỡi”, chúng ta không chỉ làm dịu bớt những mâu thuẫn mà còn mở ra cánh cửa của sự đồng cảm, của tình người.
Đối với máy móc, nói chỉ là việc chuyển đổi từ âm thanh sang dữ liệu, không đòi hỏi suy nghĩ hay cảm xúc. Nhưng đối với con người, nói là nghệ thuật, là sự thể hiện của tâm hồn, của cả quá trình suy tư, cân nhắc và tinh tế trong giao tiếp. Nói thật dễ, vì chỉ cần mở miệng ra là có thể nói được. Tuy nhiên, nói sao cho vừa lòng người – đó mới là điều khó, vì nó đòi hỏi sự “uốn nắn” lưỡi, suy nghĩ kỹ lưỡng trước mỗi lời nói.
Một học viên từng tham dự buổi nói chuyện của Cố Học giả Hoàng Xuân Việt đã được nhắc nhở rằng:
Não bộ – nơi tư duy bắt nguồn, là cơ sở của mọi suy nghĩ.
Mắt – để quan sát, để nhìn nhận chính xác đối tượng và hoàn cảnh.
Tai – để lắng nghe, tiếp thu thông tin và cảm xúc của người khác.
Mũi – để cảm nhận, nếm bắt không khí và những sắc thái tinh tế trong lời nói.
Miệng – bộ phận cuối cùng, nơi biểu đạt những gì đã được suy ngẫm.
Theo lời khuyên đó, chúng ta nhận ra rằng, trước khi nói, cần quan sát và lắng nghe thật kỹ lưỡng. Miệng – duy nhất trong mỗi con người – phải được sử dụng một cách trân trọng, bởi bất kỳ lời nói nào cũng có thể làm thay đổi tâm trạng, thay đổi số phận của người nghe.
Mùa chay không chỉ là thời gian để kiêng khem, mà còn là dịp để tự kiểm điểm bản thân, để “giữ mồm miệng” nhằm tránh gây tổn thương cho người anh em. Đây là khoảng thời gian để ta học cách nhường nhịn, để lựa lời một cách khôn ngoan và thấu hiểu. Khi biết giữ im lặng trong những lúc căng thẳng, khi không vội vàng phản ứng trước những lời nói gay gắt, chúng ta không chỉ bảo vệ được lòng người đối diện mà còn giữ gìn được sự bình an nội tâm của chính mình.
Trong bối cảnh thế giới đầy rẫy những xung đột và bất an, mỗi lời nói cần phải được cân nhắc kĩ lưỡng, không nên dùng để “đổ xô” hay làm trầm trọng thêm những mâu thuẫn. Thay vào đó, lời nói nên là công cụ xây dựng, là phương tiện để hòa giải, để nhường nhịn và chia sẻ yêu thương. Chính vì vậy, thông điệp “Giữ mồm miệng để không gây tổn thương cho người anh em” càng trở nên ý nghĩa, như một lời nhắc nhở mỗi chúng ta hãy dùng lời nói như một liều thuốc chữa lành, thay vì trở thành vũ khí làm tổn thương.
Lời nói có sức mạnh to lớn: nó có thể hàn gắn, cổ vũ, làm ấm lòng người, hoặc ngược lại, nó có thể gây tổn thương, chia rẽ và dẫn đến những hậu quả khó lường. Trong mối quan hệ gia đình, bạn bè hay trong công việc, những lời nói nhẹ nhàng, chân thành luôn là liều thuốc tinh thần giúp củng cố tình cảm và xây dựng lòng tin. Nhưng cũng chính bởi sự mềm mại của lưỡi, một lời nói đớn, một lời nói bốc đồng có thể làm tổn hại sâu sắc đến nhân phẩm và niềm tin của người khác.
Những bài học từ quá khứ của nhân loại luôn nhắc nhở chúng ta rằng, mỗi khi giao tiếp, cần luôn nhớ: “Luôn uốn lưỡi bảy lần trước khi nói.” Câu nói này, dù nghe có vẻ đơn giản, nhưng lại chứa đựng triết lý sâu sắc về việc suy nghĩ trước khi bộc phát lời nói. Đó không chỉ là cách để bảo vệ chính mình khỏi những hậu quả không mong muốn, mà còn là cách để giữ gìn nhân phẩm của người nghe, giúp cho mối quan hệ giữa người với người luôn được duy trì trong sự tôn trọng và yêu thương.
Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường gặp những tình huống mà lời nói trở thành “cầu nối” hay “vũ khí” tùy theo cách sử dụng của từng người. Chẳng hạn, trong một cuộc tranh luận hay một cuộc đối thoại căng thẳng, thay vì vung tay vung miệng, nếu chúng ta biết lắng nghe, suy nghĩ và lựa chọn những lời nói nhẹ nhàng, ta sẽ tạo ra được không khí hòa hợp, giúp giải quyết vấn đề một cách hiệu quả hơn.
Một ví dụ điển hình là khi gặp phải những xung đột trong gia đình hay nơi công sở, thay vì để cảm xúc bùng nổ và nói ra những lời có thể khiến mối quan hệ trở nên căng thẳng, hãy dành thời gian “uốn lưỡi”, lắng nghe quan điểm của người khác và tìm kiếm giải pháp hòa bình. Điều này không chỉ giúp cho mối quan hệ được duy trì mà còn làm tăng giá trị của sự tin cậy, lòng trung thành và sự hiểu biết lẫn nhau.
Trong các buổi nói chuyện, thảo luận hay chỉ đơn giản là trao đổi hàng ngày, chúng ta hãy luôn nhớ rằng mỗi lời nói đều mang trong nó một “hương vị” – có thể là ngọt ngào, cay đắng, chua chát hay mặn mà. Việc biết “nếm” được hương vị của lời nói không chỉ giúp ta giao tiếp hiệu quả hơn mà còn là cách để ta tự nhận thức được giá trị của chính mình và của người đối diện.
Trong bối cảnh thế giới đầy rẫy những mâu thuẫn và bất an, lời nói chính là cây cầu nối giữa con người với con người. Nếu được sử dụng một cách khôn ngoan, nó sẽ trở thành công cụ để xây dựng hòa bình, góp phần làm dịu đi những vết thương và xoa dịu tâm hồn những người đang chịu đựng. Ngược lại, nếu không được “uốn nắn” và suy nghĩ cẩn thận, lời nói có thể trở thành vũ khí lợi hại, gây ra những hậu quả thảm khốc như những cuộc xung đột hay thậm chí là chiến tranh.
Mùa chay này, hãy cùng nhau rèn luyện bản thân, học cách giữ mồm miệng khi cần thiết, để mỗi lời nói ra ngoài đều mang lại ánh sáng và hy vọng. Hãy nhớ rằng, trong từng lời nói chứa đựng giá trị của lòng nhân ái, sự thông cảm và tình yêu thương. Cứ như lời tục ngữ đã dạy: “Lời nói không mất tiền mua – lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Và hãy luôn ghi nhớ: “Luôn uốn lưỡi bảy lần trước khi nói” – bởi vì, trong thế giới của con người, chỉ có những lời nói chân thành, được suy nghĩ kỹ lưỡng mới có thể góp phần xây dựng một xã hội hòa bình, một thế giới an lành cho tất cả.
Với suy nghĩ ấy, hãy để mùa chay năm nay là dịp để mỗi chúng ta tự nhìn nhận lại giá trị của lời nói, để từng lời, từng câu được phát ra đều là minh chứng cho lòng nhân ái và sự khôn ngoan của chính bản thân. Hãy biến mỗi cuộc giao tiếp thành một cơ hội để lan tỏa yêu thương, để làm dịu bớt những vết thương của thời đại, và để xây dựng một cộng đồng nơi mà mỗi con người đều cảm thấy được trân trọng và an yên.
Như thế, khi chúng ta biết trân trọng giá trị của từng lời nói, biết lắng nghe trước khi phản ứng, thì không chỉ cuộc sống của riêng mỗi người sẽ trở nên hài hòa, mà cả tập thể nhân loại cũng sẽ dần bước tới một tương lai tốt đẹp hơn – một tương lai nơi mà hòa bình được xây dựng từ sự nhường nhịn, từ những lời nói cẩn trọng và từ sự thấu hiểu lẫn nhau.
Cuối cùng, thông điệp mà mùa chay năm nay muốn gửi gắm đến mỗi người chúng ta chính là: Hãy giữ mồm miệng để không gây tổn thương cho người anh em. Đừng để những lời nói bốc đồng, thiếu suy nghĩ trở thành nguyên nhân của xung đột và đau thương. Hãy chọn lọc, hãy lắng nghe, và trên hết, hãy sống với lòng nhân ái và sự khôn ngoan – vì chính trong từng lời nói ấy, con người tìm thấy được bản sắc, được thấu hiểu và được hướng tới một thế giới hòa bình, nơi mà mỗi cá nhân đều được trân trọng và yêu thương.
Lm. Anmai, CSsR
