MỪNG LỄ CÁC THÁNH TỬ ĐẠO VIỆT NAM THUẬT NGỮ TỬ VÌ ĐẠO

MỪNG LỄ CÁC THÁNH TỬ VÌ ĐẠO VIỆT NAM
THUẬT NGỮ TỬ VÌ ĐẠO


Mừng lễ nầy (Chúa nhật 16-11-2008), tổ tiên ta dùng thuật ngữ “tử vì đạo”, bây giờ ta dùng từ ngữ “tử đạo”, xưa hay nay có lý?

1/ Tử vì đạo

Tiền nhân chúng ta đã dùng ba từ “Tử vì đạo” như một thuật ngữ để chỉ những chứng nhân của Chúa Kytô đã tuyên xưng mình chỉ tôn thờ Thiên Chúa, chỉ tôn thờ Chúa Kytô mà thôi và khứớc từ tôn thờ thần thánh khác trươc áp lực của thế quyền đến nỗi bằng lòng chịu chết vì niềm tin nầy.

Trong lá thư Ông Ben Tô Thiện viết cho cha Philipphê Marini ở Roma ngày 25-10-1659, có đoạn viết: “Ơn Đức Chúa Blày (Đức Chúa Trời) blả cỗn (trả công) cho thầy đờy đờy (thầy đời đời) bấy nhiêu mlờy tôy (lời tôi) chép tháng mườy (mười) Igreja (Giáo hội) mà thư nầi (nầy) thì ngài (ngày) lệ Ba thánh Daria cù ôn (cùng ông) thánh Chrisanto tử vì đạo…”.

Hai quyển sách viết của linh mục Bỉnh ở Lisbonne, Bồ đào nha, năm 1822, quyển thứ nhất có nhan đề “Truyện nước Annam Đàng Ngoài chí Đàng Trão (Trong), ngài viết: ‘Nói sự từ khi Tổ Tôn ta biết Đ.C.B (Đức Chúa Trời) mà thờ phượng cũ (cùng) các th’ (thánh) chịu tử vì đạo, và các kẻ nhân đức cũ (cùng) nhiều sự khác …”

Quyển thứ hai, đoạn thứ bảy viết: Nói sự thầy André trẻ tử vì đạo.

Một số kinh chung cho các địa phận:

- Kính lạy Các Thánh Tử Vì Đạo nước Việt nam, ơn Chúa thương đã được sức mạnh đổ máu mình ra vì lòng kính mến Đức Chúa Giêsu….. xin các thánh hợp một lòng cùng rất Thánh Đồng trinh Maria là Nữ vương các Thánh Tử vì đạo.

- Kinh cầu Đức Bà: Nữ vương các Thánh tử Vì đạo (Vị nghĩa xã mệnh giả chi hậu).

- Kinh cầu Tên rất thánh Đức Chúa Giêsu: Chúa Giêsu là sức mạnh Các Thánh tử vì đạo.

2/- Tử đạo

Có khuynh hướng dùng song song thuật ngữ Tử vì đạo và Tử đạo

- Kinh cầu cho các Đấng chân phúc tử đạo Annam được phong hiển thánh (báo Đức Bà Hằng Cứu giúp tháng hai năm 1938, số 32, trang 24).

- Một Đấng Tử vì đạo … chết vì Đức Chúa Giêsu làm vua (báo Đức Bà Hằng Cứu giúp số 33, tháng 3 năm 1938, Hà nội trang 49).

Bây giờ, người ta dùng: Các Thánh tử đạo, không dùng Các Thánh tử vì đạo nữa.

3/ Các sách báo

Eugène Gouin, Dictionnaire Vietnamien, Chinois, Français, Saigon 1957.

Tử: tử đạo = devoir des enfants. Tử đạo = chemin de la mort. Tử đạo (tử vì đạo) = mourir pour la religion.

Marguerite-Marie Thiollier, Dictionnaire des religions, Lê Diên dịch, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hanoi, 2001. Dịch Martyre = tử vì đạo, tuẫn đạo (tiếng Hy lạp: martus, -uros, bằng chứng). Tra tấn, khổ hình, cái chết mà một người nào đó gánh chịu để bảo vệ lòng tin tôn giáo của mình.

Nguyễn Đình Diễn, Từ điển Công giáo Anh Việt, Nhà xuất bản tôn giáo, 2002. Martyr dt. Thánh tử đạo, thánh tử vì đạo, thánh chứng nhân (= người thà chịu đau khổ, thậm chí chịu chết hơn là chối bỏ đức tin (faith) hay các nguyên tắc của Kitô giáo).

4/ Cái lý của tiền nhân dùng thuật ngữ Tử Vì Đạo

Từ ngữ TỬ (chết) được dùng theo cách “nôm hóa” đối chiếu với SINH (sống): ngày sinh, ngày tử, giấy khai sinh, giấy khai tử, giờ sinh, giờ tử v.v... Rõ ràng từ ngữ tử là chữ Hán đã được dân ta dùng rộng rãi như chữ nôm, cùng vói từ ngữ sinh.

Từ ngữ ĐẠO được dùng: đi đạo, vào đạo, theo đạo, có đạo, đạo Phật, đạo Gia tô, đạo Công giáo như chữ nôm.

Vì thế, tiền nhân chúng ta gồm những bậc túc nho, thâm nho đã không nói chết vì đạo là tử đạo mà nói chết vì đạo là tử vì đạo.

Tài tình của các ngài là dùng một chữ nôm (vì) để hóa nôm hai chữ hán (tử, đạo): tử vì đạo (chết vì đạo ). Ai cũng hiểu được tử vì đạo là chết vì đạo Chúa, chết vì đạo thánh. Trong khi đó giới thống trị, một số vua quan xem Đạo Chúa, Đạo Trời, Đạo Thánh là tả đạo, là tà đạo với câu nói mỉa mai: tả đạo tất tử đạo, tà đạo tự tử đạo. Sau nầy, giới Văn thân hô mạnh: tả đạo là tử đạo, tà đạo là tử đạo, tà đạo là đạo chết, phải chết, phải giết chết (sát tả).

Ba chữ tử vỉ đạo (chết vì đạo) là khẩu hiệu sống đạo cho thơi đóvà cho mọi thời chúng ta (martyre: làm chứng cho Chúa Kytô). Còn từ ngữ tuẩn đạo vỉ ít người hiểu được, không được phổ biến.

Dầu Eugène Gouin giải thích từ ngữ “tử đạo” có ba nghĩa khác nhau, thật sự chỉ có một nghĩa: tử đạo là con đường chết, hoàn toàn trái với ý nghia tử vì đạo.

Thành thật, xin giở từ điển Hán Việt để biết các tác giả viết:tử đạo là con đường đi tới chỗ chết, con đường chết, con đường đi vào đó thì tất chết. Nếu muốn nói chết vì đạo theo Hán văn thì dùng từ ngữ tuẩn đạo, nếu muốn nói chết vì đạo là tử đạo hiểu theo “cách nôm”: tử là chết, đạo là đạo thì văn phạm Việt hoặc Hán không cho phép và đúng như các cụ đồ Nho nói: nôm na là cha mách qué.

Cũng là “cha mách qué” khi nói: học viên giáo lý là giáo lý viên thì hiểu là người dạy giáo lý. Giáo viên: giáo là dạy, viên là người giữ làm một việc, vậy giáo viên là người dạy học; học viên: học là bắt chước, viên như nghĩa trên, vậy học viên là người đi học (hoc sinh, sinh viên), bây giờ gọi giáo lý viên là người dạy giáo lý thì giáo lý là từ ngữ chỉ học thuyết tôn giáo, môn học thuyết tôn giáo, viên nhứ nghĩa ở trên, vạy giáo ly viên là ngưởi học giáo lý, không thể ghép bốn chữ “giáo viên giáo lý” thành giáo lý viên được. Một bài hát: Lạy Chúa, con là tạo vật ……Tạo vật: theo tác giả hiểu tạo vật là vật được làm ra(tạo là làm, vật chỉ vật thể ) nhưng tạo là làm ra, vật chỉ những cái có trong trời đất, vây, tạo vật chỉ Đấng tạo dựng muôn loài muôn vật, tức là Thiên Chúa sáng tạo.

Dùng chữ Hán như chữ Nôm nhất thiết phải để ý đến nghĩa chữ Hán trước Thí dụ: Từ ngữ Hán: Thánh Kinh. Từ ngữ Thánh,ta dùng như chữ Nôm: Ông Thánh, bà Thánh, từ ngữ Kinh cũng dùng như chữ Nôm: đọc Kinh, Kinh Kính Mừng, Kinh Lạy Cha v.v. Như vậy, ta có thể viết và đọc theo cách chữ Nôm: Kinh Thánh vì Thánh Kinh (chũ Hán) và Kinh Thánh cùng một ý nghĩa. Thí dụ: Phật Kinh ( kinh diển của Phật giáo) là chữ Hán, đã dùng hai từ nầy như chữ Nôm nên người ta nói theo cách chữ Nôm: Kinh Phật. Phật Kinh vả Kinh Phật nghĩa như nhau. Vậy, xin nhắc lại,từ ngữ TỬ ĐẠO nghĩa chữ Hán là con đường chết,dùng sang nghĩa chũ Nôm: TỬ ĐẠO là chết vì đạo không thể chấp nhận được vì tử đạo (hán) và tử đạo (nôm) ý nghĩa hoàn toàn khác nhau.

Dùng chữ Hán như chữ Nôm mà không để ý đến nghĩa chữ Hán sẽ tạo nên những “trò cười chữ nghĩa”.


LM Fx Nguyễn Hùng Oánh