Kỹ năng sáng tác cử điệu một bài hát sinh hoạt

Bài hát có cử điệu luôn tạo được sự vui tươi linh hoạt, làm nên tâm tình hiệp nhất trong tập thể, xóa nhòa mọi cách biệt tuổi tác, giới tính, trình độ và tâm lý bỡ ngỡ hoặc khép kín trong các dịp họp mặt, lửa trại, sinh hoạt vòng tròn ngoài trời…Bài hát có cử điệu chuyển tải được nội dung giáo dục hướng thượng và vị tha một cách nhẹ nhàng mà lại thấm thía, tránh được kiểu nói nặng về huấn đức khô khan.

I. Phân loại và nhận định:
+ Loại bài hát suông: Trong một số nghi thức như câu chuyện dưới cờ, câu chuyện tàn lửa ở đất trại, Linh hoạt viên yêu cầu mọi người đứng nghiêm trang, hướng dẫn vài lời đưa vào chủ đề, mời hát chậm rãi, vừa đủ nghe, không vỗ tay, không làm động tác hay cử điệu.
Ví dụ: Anh em chúng ta chung một đường lên…
+ Bài hát có vỗ tay: Trong sinh hoạt, để gây bầu không khí vui tươi nhộn nhịp, Linh hoạt viên có thể đề nghị vỗ tay theo nhịp hoặc theo tiết tấu của bài hát, vỗ tay toàn bài hay chỉ vỗ câu cuối, hoặc chỉ vỗ một số từ nào đó trong câu thay vì phải hát thành lời.
Ví dụ: Tang tang tang tình tang tính…
Vỗ tay, vỗ tay, cùng nhau hát mà vui cười…
+ Bài hát có động tác: Trong sinh hoạt, Linh hoạt viên có thể sử dụng các động tác đơn giản, dứt khoát kèm theo từng câu của bài hát sinh hoạt, thường là 4 động tác (nếu là nhịp 2/4 hoặc 4/4) hoặc 3 động tác (nếu là nhịp 3/4) cứ lặp đi lặp lại, ăn với các phách mạnh và nhẹ của câu nhạc. Loại bài hát này có tác dụng gây bầu không khí sôi nổi, giúp thư giãn, tỉnh ngủ khi đã ngồi lâu.
Ví dụ: Lu lu lá lù, lù lá lu là lu la lế…
Ta hát to hát nhỏ nhò nhỏ…
+ Bài hát có vũ điệu: Loại bài dùng làm các tiết mục trình diễn của một nhóm, một đội, hay một toán bạn trẻ trên các sân khấu bỏ túi, văn nghệ quần chúng, hoặc trong các dịp đốt lửa trại. Vì mang nhiều tính nghệ thuật nên cần phải được tập luyện nhuần nhuyễn, đạt mức độ tương đối khá về nghệ thuật.
Ví dụ: Anh em ta về cùng nhau ta quây quần…
Tình bằng có cái trống cơm…
+ Bài hát có cử điệu: Loại bài hát sinh hoạt đặc biệt này cho tới nay vẫn còn ít sử dụng. Thật ra, dạng này rất dễ sáng tác, dễ lồng các cử điệu vào, lại dễ tập cho cả tập thể đứng vòng tròn hoặc ngồi hoặc đứng ngay trong lớp học. Mọi lứa tuổi đều có thể tham gia một cách hứng thú, sinh động, gây ấn tượng sâu xa nhờ ý nghĩa của lời hát được minh họa bằng các cử điệu đơn sơ gần với đời sống thường nhật.
Ví dụ: Chiều nay em đi câu cá…
II. Định nghĩa bài hát có cử điệu:
+ Cử chỉ:
Cách làm, cách minh họa, cách biểu diễn một sự vật, một sự việc hay một ý tưởng trừu tượng bằng bàn tay.
+ Dáng điệu:
Vẻ bề ngoài của khuôn mặt, của toàn thân mình ăn khớp với nhịp độ của công việc, của âm nhạc.
Vậy, Bài hát có cử Điệu chính là một dạng bài hát ngắn có kèm theo các cử chỉ và dáng điệu đơn giản rõ nét, để diễn tả tối đa nội dung của từng câu, từng ý trong bài hát.
III. Giá trị của cử điệu:
Các cử điệu mang tính cách tế nhị, kín đáo, lại vừa phong phú về mặt biểu hiện cảm xúc của người Đông Phương (Ấn Độ, Trung Hoa, Nhật Bản, Đại Hàn, Việt Nam…) thì các cử điệu, dẫu không dùng đến lời nói, vẫn có thể diễn đạt nhiều ý tứ sâu sắc.
Thậm chí, các cử điệu còn được ứng dụng một cách tự nhiên trong việc giáo dục nhân bản không chỉ đối với trẻ em mà cho cả người lớn trong các mối tương quan với chính mình, với tha nhân, với thiên nhiên.
Cử điệu diễn tả lòng tri ân, sự kính trọng, quan niệm sống bác ái, vui tươi lạc quan… Cử điệu giúp bày tỏ những tính cách và ước nguyện kín ẩn của nội tâm như vâng phục, khiêm tốn, hồn nhiên trong sáng…
IV. Chuẩn bị cho một bài hát có cử điệu:
Để đạt được thành công, Linh hoạt viên cần ý thức về bầu không khí, về khung cảnh, về đối tượng tham gia, về mục tiêu nhắm tới để chuẩn bị cho xứng hợp. Cần chú ý các yếu tố sau đây:
+ Về bài hát sinh hoạt:
Nên sáng tác hoặc chọn các bài hát ngắn, chân phương, 4 hoặc 8 câu, có âm vận, có ý tứ đơn giản, dễ thương, trải ra trong 16 trường canh, theo nhịp 2/4 tươi tắn khỏe mạnh hoặc nhịp ¾ duyên dáng nhẹ nhàng.
+ Về cử điệu kèm theo:
Mổi câu hát chỉ nên minh họa bằng 1 hoặc 2 cử điệu đơn giản, nhịp ăn khớp tiết tấu nhạc, thường sử dụng các ngón tay, bàn tay, cánh tay, phối hợp với động tác của chân và sự di chuyển thân mình, đồng thời hài hòa với ánh mắt và nét mặt.
+ Về tập thể tham dự:
Nên chọn hình thức vòng tròn cho sinh hoạt ngoài trời, nửa vòng tròn nếu nhắm đến một nghi thức, đôi khi phải ứng biến ngay trong lớp học.
+ Về Linh hoạt viên:
Nên hát mẫu kèm theo cử điệu mẫu một cách chậm rãi rõ ràng, tập cho tập thể, sau đó làm nháp và chính thức. Có thể cho điểm số 1 – 2 nếu cần có các cặp làm cử điệu đối xứng. Có thể giới thiệu ý nghĩa bài hát trước hoặc sau khi đã cùng làm.
V. Diễn xuất các cử điệu:
Linh hoạt viên đòi hỏi có nhiều sáng kiến, biến báo và có tâm hồn sâu sắc, giàu cảm xúc, nên có thể dễ dàng chọn, sáng tác và thể hiện các cử điệu cho đúng ý nghĩa, cân đối, duyên dáng, đạt mức nghệ thuật tối thiểu: Dưới đây là một số nguyên tắc cần lưu ý về các cử điệu.
+ Thống nhất đầu – cuối:
Nhanh hay chậm, dí dỏm hay trang trọng, sôi nổi hay dịu dàng, sao cho thích hợp với nội dung và tính cách của bài hát, tuy vậy đôi khi vẫn có thể thay đổi nhịp độ và tiết điệu để gây ấn tượng, đồng thời kết hợp các tiếng hò, tiếng hô, tiếng gọi, băng reo để tạo bầu khí sôi động.
+ Thứ tự trái – phải:
Tay trái thường làm trước tay phải, chân trái cũng bước trước chân phải, do vậy thân mình cũng quay sang trái trước rồi quay sang phải sau.
+ Đối xứng trước – sau:
Cử điệu thường sẽ được đưa lên rồi đưa xuống, đưa sang trái rồi đưa sang phải, vươn tới trước rồi lại thu về phía mình, mở rộng ra ngoài rồi lại khép vào trong.
Với 3 yếu tố căn bản nêu trên, các cử điệu cần phải liền lạc, không đứt quãng đột ngột, tất cả làm thành một chu kỳ biến diễn hài hòa, đẹp mắt mà lại có ý nghĩa.
VI. Hiệu quả của bài hát có cử điệu:
Bài hát có cử điệu thường được các Linh hoạt viên vận dụng nhằm các mục đích như sau:
+ Xáo trộn vị trí:
Một số bài hát có cử điệu sẽ khéo kéo xáo trộn chỗ của mỗi người trong vòng tròn một cách tự nhiên, không gượng ép, tránh được việc cụm lại thành các nhóm nam – nữ riêng rẽ.
+ Gây dựng bầu không khí:
Bài hát có cử điệu luôn tạo được sự vui tươi linh hoạt, làm nên tâm tình hiệp nhất trong tập thể, xóa nhòa mọi cách biệt tuổi tác, giới tính, trình độ và tâm lý bỡ ngỡ hoặc khép kín trong các dịp họp mặt, lửa trại, sinh hoạt vòng tròn ngoài trời…
+ Góp phần giáo dục:
Bài hát có cử điệu chuyển tải được nội dung giáo dục hướng thượng và vị tha một cách nhẹ nhàng mà lại thấm thía, tránh được kiểu nói nặng về huấn đức khô khan.