Nhạc Sĩ Phanxicô: Con Chỉ Là Tạo Vật
Lời bạt:
Sau khi được anh Thế Thông giới thiệu, tôi đã gửi email mời anh Phanxicô tham gia diễn đàn với chúng ta , Anh nhận lời . Tôi mừng quá bèn viết thư cám ơn anh . Nhưng trong lá thư sau, anh Phanxicô lại ngần ngại cho biết : xin cho được giới thiệu anh một cách phiên phiến vậy thôi . Tôi đồng ý với anh và tự hứa với mình là chỉ viết rất ngắn, thật ngắn ! Tôi biết mục đích của góc trang nhạc sĩ này không phải để "phê bình" hay "ca tụng" một cá nhân nào .
Trong ý nghĩ đầu tiên của mình, tôi chỉ ao ước được cùng anh chị em ghi lại những cảm nhận, chia sẻ những kinh nghiệm, hay những "góc nhìn" mà mỗi người đã có khi được nghe, được hát, được cảm thấy từ những dòng nhạc do chính người nhạc sĩ thánh ca viết . Để rồi từ đó ta sẽ có được những tình thân, lòng cảm mến và gần gũi với các tác giả hơn .
Nhưng khi vào internet để tìm những bài viết về anh Phanxicô. Tôi đã không khỏi thầm phục một người thư sinh trầm lặng sau cặp kính trắng lại có nhiều tài và giàu cảm xúc đến thế . Bây giờ hứa với anh là viết ngắn thì cũng thật là khó .
Bao giờ tôi cũng thích được nhập đề bằng một kỷ niệm nhỏ. Vì khi ta vui, ta có hứng,ta thường tìm về kỷ niệm . Nhất là những kỷ niệm đẹp khó quên .
Khoảng năm 1987 khi vừa mới ra trường đi làm, có một người bạn giới thiệu với tôi một ca khúc mà anh nói, là của một người trong ca đoàn ở Việt Nam vừa chép tay gửi sang cho anh . Đó là bài "Con chỉ là tạo vật" của tác giả Phanxicô . Anh nói như "cha giảng không cần dọn bài" và nói tới đâu thêu dệt huyền thoại tới đó: cậu biết bài này là của một cha dòng Phanxicô . Ngài viết rất hay và rất tâm tình . Cha dùng hình ảnh của thánh Phanxicô hay nhắc tới như là "con nhỏ bé" rất dễ thương . Nhất là cha viết bài hát này theo cung điệu dân ca . Dễ hát . Cha còn nhiều bài hát khác để khi nào tớ có tớ gửi cho cậu . Tôi nhẩm bài hát cho qua vì bây giờ tôi không còn coi ca đoàn nữa, với lại công việc mới đi làm cũng bận rộn . Rồi quên hẳn đi . Sau này tình cờ tôi nghe được lại bài hát này trên CD Ngàn Đời Tri Ân số 1 do nhạc sĩ Thanh Lâm hòa âm, với giọng ca nữ hát rất chân tình.
"Lạy Chúa con chỉ là tạo vật, Chúa thật í a sang giàu .
Có gì mà dâng Chúa đâu, có gì mà dâng Chúa đâu .
Vì trước mặt Chúa Thái Sơn cũng mọn hèn,
dòng sông cả mấy sâu có là mấy đâu .
Giữa đời con đây nhỏ bé, biết tìm chi dâng tiến Ngài ."
Ý tưởng chỉ có vậy. Nhưng có nhiều chữ lặp đi lặp lại như tiếng nói thỏ thẻ, nài van .
Đó là ca khúc của tác giả Phanxicô mà lần đầu tiên tôi nghe ở hải ngoại.
Mèng đéc ơi ! Tôi đâu có ngờ "cha dòng Phanxicô" đó lại là anh Đình Diễn mà tôi đã biết, người đã cùng sáng tác bài "Tình Yêu Thiên Chúa" với nhạc sĩ Thế Thông mà tôi đã hát solo trong đám cưới của mình . Và tôi cũng không có ngờ anh Đình Diễn đó cũng sáng tác bài "Trông cậy Chúa" (Con vẫn trông cậy Chúa, lòng con tin tưởng nơi Ngài ) bất hủ chung với LM Nguyễn Duy mà ca sĩ Vũ Khanh có giọng ca rất trầm ấm, trình bày nghe thật đã tai .
Vâng, nhạc sĩ Phanxicô đó, cũng không phải là một linh mục tu sĩ dòng thánh Phanxicô khó khăn như anh bạn đã "giảng" cho tôi hôm nào, vì anh Phanxicô này có tên thật là Phêrô Nguyễn Đình Diễn . Và nhạc sĩ Phanxicô cũng chính là Đình Diễn, người đã viết chung rất nhiều bài với nhạc sĩ Thế Thông và Lmns Nguyễn Duy. Cả ba người là những người bạn rất thân từ những ngày xa xưa lắm . Cha Nguyễn Duy tu học trên anh Thế Thông ba lớp, cùng tiểu chủng viện Xuân Lộc . Anh Phanxicô lúc đó tu dòng Salesien Don Bosco . Cả ba cùng có một năng khiếu Chúa ban, là sáng tác được những bản Thánh ca thời đó, đã đi sâu vào tâm tình của những người tín hữu trong hoàn cảnh khó khăn của đất nước. Lần đầu tiên mọi người "chính thức" biết đến nhạc của những người bạn thân này là khi cha Nguyễn Duy cho trình làng tập "Nhạc Khúc Thiên Đường" . Trước đó, những bản hát của anh Phanxicô và Thế Thông chỉ có do thiên hạ truyền tai hát cho nhau nghe, hoặc ghi lại theo trí nhớ, hoặc có nhiều nhóm ra sách hát bằng roneo, ghi chép lại ngoằn nghèo không đúng bài của tác giả . Tam sao thất bản là vậy !
Sau này, năm 2005, anh Phanxicô đã xuất bản tập nhạc đầy đủ hơn gồm hơn mấy trăm bài anh đã sáng tác tới lúc đó . Tựa đề TUYỂN TẬP THÁNH CA “CÁT BIỂN SAO TRỜI” . Linh mục nhạc sư Phêrô Kim Long viết lời giới thiệu . http://www.dinh.dk/diendan/viewtopic.php?t=736
Ngoài thời giờ đi dậy học Anh văn ở trường trung học, lo cho gia đình, lo cho ca đoàn, lo cho hội dâng hoa, đoàn thể thiếu nhi,... thời giờ còn lại thì anh nghiên cứu soạn từ điển . Anh viết nhạc vào những lúc ... hứng.
Năm 2001 Phong Trào Thiếu Nhi Thánh Thể ở ngoại quốc xin phép anh ra CD 10 Ca khúc cầu cho cha mẹ . Anh đã khuyến khích và nâng đỡ họ . Tất cả tiền lời họ thu được, anh nói họ giữ lại làm quỹ sinh hoạt hay đóng góp cho việc từ thiện .
Có người hỏi anh nhận xét về những giai đoạn sáng tác Thánh Ca . Anh trả lời rất đơn sơ : Chỉ có hai giai đoạn . Từ năm 1975 - 1982 thì nghĩ sao viết vậy . Sau năm 1982 thì viết vậy rồi sửa lại sau, nghĩa là có theo bài bản và suy nghĩ nhiều hơn vì lúc này anh đã được thụ huấn từ thầy Kim Long và Viết Chung .
Xét về mục đích của mỗi bài nhạc của Phanxicô thì ta thấy anh đã sáng tác rất nhiều cho mỗi hoàn cảnh . Ví dụ nhạc đám cưới, cầu nguyện cho cha mẹ và chư thánh thì có thể nói anh là người đã viết nhiều nhất về những loại này . (Anh có sáng tác một bài hát để hát cầu nguyện trước khi ... tập hát )
Riêng tôi, khi duyệt qua gần hết những bài hát của Phanxicô, tôi đã cảm nhận được một chiều sâu khác về nội dung, mà giờ đây, xin được phép chia sẻ cùng các bạn .
Tôi còn nhớ ngày xa xưa khi học bình luận thơ , thày giáo Việt Văn có cho một phương pháp rất đơn sơ nhưng dễ nhớ . Là khi chúng ta thưởng thức một bài thơ, ta phải có ý tứ và phong cách . Thưa đó không phải là thái độ của người đọc mà là những tiêu điểm chính ta cần phải tìm ra nơi người viết thơ .
“Ý tứ” có nghĩa là “tứ thơ” của bài thơ, là tình cảm, là hình ảnh chính mà bài thơ muốn truyền đạt .
“Phong cách” là cách nhà thơ dùng chữ, dùng lời văn để diễn đạt ý tưởng của mình . Sở dĩ tôi xin phép các bạn để nhắc lại chuyện này vì có thể nói, đó là những nét "rất độc đáo" của lời nhạc Phanxicô . Mỗi bài nhạc của Phanxicô đều có một chủ đề riêng và chứa đựng những hình ảnh xúc tích của một bài thơ diệu vời .
Xin hãy cùng đọc qua bài Trong Tình Chúa Quan Phòng
ĐK: Trong tình Chúa quan phòng không có gì vô nghĩa, chẳng có gì hư hao .
1) Sợi tóc con rụng xuống sợi tóc vương sau hè.
Con chim sâu nhặt về làm tổ trên cành cao.
Sợi tóc con rụng xuống tưởng vô tình.
Nào có chi ngoài ý Cha quyền linh .
2) Thập giá trong cuộc sống thập giá như đoạ đày.
Nhưng đau thương từng ngày bừng nở hoa phục sinh.
Thập giá trong cuộc sống tưởng vô tình.
Nào có chi ngoài ý Cha quyền linh .
3) Đời sống con từng lúc thành biết bao đêm ngày.
Nhưng mai sau nhìn lại hiểu nghĩa của thời gian.
Đời sống con từng lúc tưởng vô tình.
Nào có chi ngoài ý Cha quyền linh .
4) Này lá cây rụng xuống, rụng lá xanh lá vàng.
Nhưng xem trong lụy tàn bừng sáng lên ngày mai
Này lá cây rụng xuống tưởng vô tình
Nào có chi ngoài ý Cha quyền linh .
Khi hát qua những dòng chữ trên, ta nghĩ ngay tới những đoạn thánh kinh mà Chúa Giêsu đã nói dù sợi tóc nhỏ trên đầu con Chúa cũng đã đếm cả rồi (Lc 12,7) . Nhưng đó là khi tóc còn ở trên đầu con . Nếu tóc con rụng xuống thì sao ? Ta không thấy hình ảnh này diễn đạt thêm trong Kinh Thánh. Thưa, mặc dầu tóc đã rụng xuống, cũng là nằm trong sự quan phòng của TC . Vì con chim đã nhặt tóc về làm tổ. Chim trời tuy không cần phải lo ăn gì, mặc gì, cũng được TC an bài (Mt 6,26) . Rồi ta đọc câu 2 về hình ảnh của sự đau khổ, một vấn nạn của kiếp con người . Tại sao con người phải đau khổ ? Câu 3 nói về cuộc đời của con người chóng qua theo thời gian . Câu 4 về sự thay đôi và qua đi của muôn vật . Tất cả 4 câu đều nêu lên vấn nạn là phải chăng vạn vật, và đời sống con người là "tưởng vô tình" .
Khi hát những dòng nhạc này, từ câu điệp khúc là mở đầu đặt vấn đề để đi vào 4 câu tiểu khúc, ta vẫn còn cảm thấy một sự gì mênh mang, trống vắng vì tất cả đều được kết bằng một câu nửa xác định, nửa nghi vấn "Nào có chi ngoài ý Cha quyền linh" .
Câu thứ 5 đã là câu kết luận cho toàn bài:
5) Đời sống con nhờ Chúa ngày tháng luôn êm đềm .
Như trong tay mẹ hiền lòng bé thơ bình yên .
Đời sống con nguyện thắm mầu ân tình .
Từng phút giây đẹp ý Cha quyền linh ."
Những lời ca tuy đơn sơ nhưng rất thần học, rất Thánh Kinh, nhưng cũng mang máng âm hưởng của thiền học triết lý Á đông .
Tôi xin tạm lấy ba chủ đề chính trong tư tưởng nhạc của anh Phanxicô (Có rất nhiều nhưng chỉ lấy có 3 điểm ) để xin mời các bạn cùng tìm hiểu và giao du với nhạc sĩ .
1) Thiên Chúa Nhập Thể và Tình Yêu thương của Ngài cho nhân loại (rất nhiều bài trong những bài ca nguyện . Bạn có thể tham khảo ở trang web của anh Nam: http://www.dinh.dk/diendan/viewtopic...f081b5b73cb034 )
2) Thân phận của con người trước mặt TC: chỉ là tạo vật, là hạt bụi từ hư vô , nhưng con người luôn có lòng trông cậy nơi TC . ( Trông Cậy Chúa, Chúa Là Hy Vọng, Chúa Ban Cho Chúa Cất Đi, Chúng Con Cần Đến Chúa, Trong Tình Chúa Quan Phòng , Chúa Luôn Còn Mãi, vv..)
3) Con người được liên kết chặt chẽ với TC qua gia đình, cha mẹ , qua bí tích hôn nhân và phục vụ tha nhân ( những bài hát đám cưới, 10 bài cầu cho cha mẹ, ...)
Cái đặc điểm của những bài Thánh Ca của Phanxicô là bất cứ người hát ở trong hoàn cảnh nào, đến từ bất cứ môi trường nào : đời sống hạnh phúc, học vấn thành công hay là những kẻ khốn cùng trong xã hội, làm ăn vất vả khó khăn, hay ốm đau đói khát ... cũng cảm thấy có một sự liên kết nào đó với những tâm tình trong Thánh ca của tác giả Phanxicô .
Và đó cũng chính là ước mơ rất nhỏ bé, khiêm nhường, hơi "rụt rè nhút nhát" của một tạo vật mang tên Phanxicô , mong được đóng góp cùng muôn tạo vật dâng lời ca, ca ngợi Chúa .
Trần Trùng Trục
http://www.calendi.com/thanhnhac/top...?TOPIC_ID=3177
Thụ tạo đa tài và tận tụy
Thụ tạo đa tài và tận tụy
Sáng tác thánh nhạc từ khi ở độ tuổi mười tám đôi mươi, đến nay, khi ở tuổi lục tuần, nhạc sĩ Phêrô Nguyễn Đình Diễn mà mọi người vẫn quen với nghệ danh là nhạc sĩ Phanxicô đã có một gia tài thánh ca đồ sộ với hơn 300 bài nhạc, cùng một công trình Từ điển Công giáo song ngữ Anh-Việt dày trên 2000 trang. Tuy nhiên, con người tài hoa này quan niệm rằng tất cả những công việc mà ông đã dành hết tâm sức theo đuổi chỉ đơn giản là dùng món quà Chúa ban để phục vụ người khác trong vai trò một người giáo dân yêu mến Giáo hội hết lòng..
YÊU NHỊP ĐIỆU THÁNH NHẠC
Thoảng trong mạch chuyện trò có lúc bị ngắt quãng khi gặp phải tình tiết cao hứng trong câu hỏi và khi ký ức về mà gia chủ - nhạc sĩ Phanxicô phải tạt qua một góc nhà lục lọi những xấp tài liệu, bản nhạc cũ đang ngổn ngang trong những thùng giấy. Đôi khi ông hơi bần thần, ngẫm ngợi cầm một trang nhạc giấy úa màu. “Nhà mình vừa sửa lại nên sách vở, tài liệu còn chưa kịp sắp xếp. Nhà chật nhưng nghĩ đến chuyện phải bỏ bớt sách đi thì không nỡ lòng. Mà mỗi lần dọn dẹp gặp phải bản thảo nhạc cũ là lại thẫn người vì mải nhớ lại mình sáng tác lúc nào, khi đó thế nào....”- vừa phân trần cho những phút lơ đễnh với khách, nhạc sĩ vừa cho tôi xem những “công trình” đời người của mình. Trong khoảng không gian ấm cúng có phần gần gũi tại phòng khách, cùng sự cởi mở, điềm đạm của nhạc sĩ Phanxicô, chúng tôi đã tỏ tường được khá nhiều điều. Câu chuyện đằng sau những tác phẩm, công việc luôn chứa đựng đầy sự hấp dẫn dần được khơi mở.
Ít ai biết tên thật nhạc sĩ vì ông luôn ký dưới những bài Thánh ca bút danh Phanxicô. Rất nhiều người lầm tưởng đó là tên của một linh mục hoặc nghĩ là tên thánh của nhạc sĩ. Sự thật, bút danh này xuất hiện khi ông đem in những bài thánh ca đầu tay. “Vì tôi muốn tìm một bút danh mà nghĩ mãi chẳng ra. Tên Thánh Phanxicô (Assisi) hiện đến trong tâm trí bởi lẽ những ngày ấy tôi đang đọc cuốn Thánh Phanxicô của Nikos Kazantzakis, bản dịch Việt ngữ đổi nhan đề thành “Xin chọn người yêu là Thượng Đế”. Thánh Phanxicô là một trong những con người vừa nghệ sĩ vừa thánh thiện mà tôi ngưỡng mộ nhất. Thế là bắt đầu ký tên Phanxicô. Tôi có tu học khi còn rất trẻ nhưng theo dòng Don Bosco, chứ không phải dòng Phanxicô”- nhạc sĩ Phanxicô nhẹ nhàng giải thích.
Mối duyên với âm nhạc bén lửa từ lúc nhạc sĩ học 6 năm trung học trong Dòng Salêdiêng Don Bosco. Âm nhạc lúc đó cũng chỉ là một môn phụ, nhưng chính ông cũng không ngờ đây là nguồn cội để bản thân khám phá những khía cạnh mới mẻ. Vì vậy sau khi rời nhà dòng, ông vẫn tiếp tục theo học âm nhạc với linh mục nhạc sư Kim Long. Trong ký ức của ông vẫn còn in đậm hình ảnh những người đầu tiên dạy vỡ lòng nhạc lý cho mình : năm 1969 là thầy Phêrô Nguyễn Văn Đệ (hiện là Giám mục GP Thái Bình), rồi linh mục Kim Long, thầy Viết Chung dạy về hòa âm và sáng tác. Tác phẩm đầu tay của ông là Mẹ nhân loại, viết trong thập niên 70, đến năm 80 thì cho ra một loạt tác phẩm nổi tiếng, trong đó phải kể đến 10 ca khúc Cầu cho cha mẹ. Bài Cầu cho cha mẹ 1 bắt đầu viết vào năm 1980, mỗi năm cứ đến những ngày cận Tết lại thêm một bài mới được đánh số, cho đến năm 1989 là bài số 10, dành cho các thánh lễ của thiếu nhi giáo xứ. Tuyển tập thánh ca Cát biển sao trời được xuất bản năm 2005 như một kỷ niệm trong cuộc đời yêu nhạc.
Năm 2001, 10 bài Cầu cho cha mẹ của nhạc sĩ Phanxicô đã được nhóm Thiếu nhi Thánh Thể bên Mỹ xin phép sử dụng và mọi lợi nhuận từ ca khúc nhạc sĩ đều xin góp vào lo cho công tác bác ái của chính nhóm này. Nhận xét về những giai đoạn sáng tác thánh ca của mình, nhạc sĩ đơn sơ: “Chỉ có hai giai đoạn : những năm 1975-1982 thì nghĩ sao viết vậy; sau năm 1982 thì viết có cân nhắc nhiều hơn vì đã qua trường lớp”. Là người luôn nhiệt huyết với nghiệp sáng tác, dẫu mọi thứ đều đến rất tự nhiên, nhưng ông quan niệm thánh ca là lời cầu nguyện bằng âm nhạc trong cộng đoàn tín hữu, vì thế người viết thánh ca cần thấm nhuần những gì liên quan đến việc cầu nguyện, như Kinh Thánh, phụng vụ, giáo lý... Với ông, chính những hiểu biết này sẽ bổ trợ, đồng thời khơi mở cảm hứng cho người sáng tác.
VÌ NHIỆT TÂM TRONG ĐỜI
Chia sẻ kỷ niệm với các tác phẩm của mình, nhạc sĩ bồi hồi nhớ lại: “Ít nhiều cũng có những bài khiến người viết nhớ mãi vì chúng gắn với những ký ức. Với tôi, phần lớn gợi lại mấy mươi năm đồng hành với ca đoàn thiếu nhi và ca đoàn thanh niên ở giáo xứ Lạng Sơn - Gò Vấp. Nhiều bài ra đời vì nhu cầu của ca đoàn theo các mùa phụng vụ. Nhiều ca khúc hôn lễ được viết tặng cho các ca viên khi họ lên xe hoa. Trong đó, có lẽ khó quên nhất là bài Con chỉ là tạo vật, được viết vào năm 1980, trong thời gian dạy học xa nhà ở một vùng quê thuộc vùng Đất Đỏ gần Xuyên Mộc - Bà Rịa. Thời gian đó tôi chỉ mới ngoài hai mươi, vừa tốt nghiệp Đại học Sư phạm khoa Anh Văn về nhận công tác giảng dạy ở vùng quê nghèo. Phần đầu của bài được viết mò mẫm trong đêm tối đen vì đèn hết dầu. Tôi viết lúc cuộc sống khó khăn, khi mới bước vào đời để nói lên lòng trông cậy Chúa”.
Sau khoảng hai năm bệnh nặng, nhạc sĩ phải dừng công việc dạy học về lại Sài Gòn để điều trị. Sau đó suốt mười năm ròng ông chỉ có thể dạy thêm tiếng Anh tại nhà sống đắp đổi qua ngày. Thời gian này, dù kinh tế khó khăn, ông vẫn đều đặn gắn bó với ca đoàn giáo xứ và sáng tác rất nhiều. Năm 1990, trở lại chính thức công việc của một giáo viên tiếng Anh tại một trường THPT trong thành phố, âm nhạc vẫn như hơi thở khi ông không ngại dành bớt thời giờ mưu sinh tham gia hỗ trợ ca đoàn xứ nhà và Ủy ban Thánh nhạc... Rất nhiều sáng tác của nhạc sĩ qua các giai đoạn đã được dùng trong phụng vụ.
Yêu thánh nhạc là vậy, lại luôn có thôi thúc muốn cống hiến nhiều hơn trong khả năng của bản thân cho cộng đồng, nhạc sĩ Phanxicô đã mày mò làm và đóng góp một công trình Từ điển Công giáo Anh-Việt gồm 8.000 từ mục chính và 20.000 tiểu mục, xuất bản tháng 11.2014, được giới học thuật, nghiên cứu đánh giá cao. Thực chất công trình này đã xuất bản lần đầu vào năm 2002, tuy nhiên ở lần tái bản thứ hai, cuốn sách được chỉnh sửa và bổ sung thêm nhiều. Cuốn sách dày trên 2000 trang thực sự là một công trình “nặng ký” theo cả hai nghĩa. Lật giở những trang sách trong một cảm xúc khâm phục, bất ngờ hơn khi chúng tôi được nghe về câu chuyện đằng sau đó. Ông kể : “Thời sinh viên, tôi học chuyên ngành tiếng Anh, lại quan tâm nhiều đến sách vở ngoại ngữ trong đạo Công giáo. Đến khi đất nước đổi mới, nhu cầu Giáo hội cũng như xã hội rất cần sự chính xác trong việc chuyển ngữ nên tôi quyết định thực hiện Từ điển Công giáo Anh-Việt để vừa học hỏi, vừa hy vọng góp phần hỗ trợ việc tiếp cận các văn bản Công giáo bằng tiếng Anh tại Việt Nam, đồng thời cũng để tạo điều kiện cho các bạn trẻ và những người ngoài Công giáo muốn tìm hiểu thuật ngữ cũng như giáo lý Công giáo. Nhờ ơn Chúa nâng đỡ, tôi tạm hoàn thành cuốn sách này và đang chờ các ý kiến giúp tôi sửa chữa những gì còn thiếu sót. Tôi cũng mong có thêm nhiều công trình từ điển Anh-Việt khác hoàn chỉnh hơn, do các nhóm chuyên viên Công giáo biên soạn”. Việc biên soạn khởi phát từ 1977, khi còn là cậu sinh viên 20 tuổi. Dò dẫm những bước đầu với máy đánh chữ lọc cọc trong những hoàn cảnh không mấy thuận lợi, song tác giả đã vượt qua tất cả bằng sự kiên trì, và công trình cũng đã có một vị trí nhất định.
Hiện nay, dù sắp bước vào tuổi hưu nhưng nhạc sĩ Phanxicô vẫn tận tụy vừa đi dạy vừa tìm thời giờ để nghiên cứu và viết nhạc. Với ông, niềm vui phục vụ cũng như một món quà được trao đi để rồi được nhận lại nhiều hơn trong tình mến.
