Phaolô thánh nhân, cây viết rất tài tình.



Trên hết mọi sự, thánh Phaolô là người ghi thư rất tuyệt hảo ít ai thấy. Ở đây nữa, lại xin cho phép tôi được mở một dấu ngoặc để nói thêm về việc: thế nào là “ghi thư”, vào thời đó. Thời, mà nhiều người Do thái thường hay viết thư để diễn tả về nhiều thứ. Một thời mà có đến 8 cuốn sách chứa đựng toàn những thư do Cicero viết. Và một người khác là Pliny sống thời kỳ sau thánh Phaolô, cũng viết ít là 121 thư gửi chính quyền La Mã. Ở thời này, ai cũng nghĩ thánh Phaolô được nhiều người biết như một tay viết về mục-vụ hay nhất, từ xưa đến giờ.

Phaolô thánh nhân không ngồi bàn để viết. Bởi, là doanh thương chuyên bán buôn lều/bạt trẩy đi xa, nên ông có thói quen đi thẳng vào vấn đề để nói về mọi chuyện. Ông luôn cần đến thư ký phác thảo những điều ông muốn nói, sau đó ông mới coi lại và lập thành hai bản có hiệu đính rõ ràng, một để gửi đi và bản kia giữ lại cho “văn khố”, của riêng ông. Làm việc này, thánh nhân không thể ngồi tại bàn viết, mà ở đâu đó bất cứ chỗ nào có thể ngồi, hết nơi này xó nọ, rất lưu động. Bản thảo và hiệu đính, thư ký không cần giấy bút để ghi chép mà chỉ dùng bút trâm bằng kim-loại viết lên sáp, mà thôi. Bản trên giấy để hiệu đính, tựa như thư thứ nhất gửi giáo đoàn Côrinthô, cũng tốn kém đến 10 drachmas. Thư ký có thể chép được 85 hàng chữ suốt một giờ. Thường, thì họ được trả công cũng khá hậu. Thư chép xong, lại cần người cầm thư chạy đến nơi nhận. Titô, là người từng mang thư thứ hai gửi giáo đoàn Côrinthô từ phần 1 đến phần 9, trong khi đó thì chị Phoêbê là người mang thư Rôma đến cộng đoàn sống ở La Mã. Còn, Ônêsimô là nô lệ được thánh Phaolô giải thoát lại là người dẫn đường đến thung lũng Lycus; và, Tychicô là người chạy thư Philêmôn. Khi đến nơi, người “chạy thư” phải đọc lớn tiếng xem trong đó thánh nhân viết gì, vì cộng đoàn thời đó nhiều nơi gồm những vị không biết đọc và cũng chẳng biết viết.

Thật khó mà đưa ra một qui luật chung về khung thời gian được thánh Phaolô bỏ giờ ra để viết xong một lá thư. Tựa như, thư thứ hai gửi cộng đoàn Côrinthô, phần 1-9 và thư Rôma gửi hội thánh La Mã, thánh Phaolô cũng bỏ ra đến 6 tháng trời, phần lớn vì mùa đông, việc di chuyển không mấy dễ dàng.

Chi phí tốn kém chỉ một thư cũng không nhẹ. Nói chung, theo tính toán của các nhà chú giải thì: thư thứ nhất gửi giáo đoàn Côrinthô tốn khoảng $1,520 Mỹ kim. Thư Rôma tốn mất $1,680 đô Mỹ, thư Philêmôn tốn chỉ mất có $74. Trong thời gian 2 năm cộng thêm mấy tháng lưu lại ở Êphêsô, thánh Phaolô viết tổng cộng ít nhất 4 bức, cụ thể như: thư Galát, Phillíphê, Philêmôn và thứ thứ nhất gửi cộng đoàn Côrinthô. Gộp chung lại, 4 thư này tốn khoảng $3,354 đô Mỹ. Với nghề kinh doanh lều/bạt, thánh nhân chỉ kiếm được chừng $80 một ngày, nhưng ông lại không làm việc toàn thời, do nhu cầu mục-vụ đòi hỏi. Bởi thế nên, các đồ đệ như Timôthê, Priscilla, Aquila và Titô được coi là những người hợp tác lao động hoặc làm nghề gì đó để sống tạm như thánh Phaolô, ngõ hầu hỗ trợ thánh nhân trong công tác mục vụ. Dù sao, cũng nên thêm vào đó chi phí ở thuê, mướn chỗ làm việc và của ăn thức uống. Tựu trung, xem ra tất cả các vị liệt kê ở trên, không có đủ tài nguyên để trang trải chi phí để ghi thư như thế. Cũng nên biết, thánh Phaolô không bao giờ chịu nhận tiền của bất cứ ai trong cộng đoàn ông chung sống hoặc lao động, cốt để ông không bị ràng buộc vào bất cứ người nào. Ông chỉ nhận tiền thù lao hay sao đó, khi đã rời đi nơi khác; ông có nhận cũng chỉ để giúp những nơi ông mới tới. Cộng đoàn Philíphê cũng đã tài trợ cho thánh Phaolô ở lại Côrinthô và gửi tiền cho thánh nhân lúc ông còn ở Êphêsô. (Ở đây, lại cũng xin mở thêm một dấu ngoặc để ghi nhớ, đó là: thánh Phaolô từng thu thập được một số tiền khá đáng giá, nhưng tiền đó là để giúp người Do thái nghèo sống ở Giêrusalem, mà thôi).

Ở đây, cần nói thêm là: trong số 14 bức thư được bảo là do thánh Phaolô viết, cả những thư được viết vào thời gian đầu, nay còn ghi trong Tân Ước. Có điều lạ, là: thứ tự sắp xếp các thư trong Tân Ước lại bắt đầu từ thư dài xuống thư ngắn, chẳng cần biết thư ấy viết vào thời nào, chủ đề gì. Nhưng, hầu như các nhà chú giải nay quyết rằng: thánh Phaolô chỉ viết có 7 thư, thôi. Đó là điều chắc như đinh đóng cột. Các thư đó, rõ ràng là do thánh Phaolô đọc cho thư ký viết, như: thư thứ nhất Thessalônikê, thư thứ nhất và thứ hai gửi cộng đoàn Côrinthô, thư Galát, thư Philíphê, Philêmôn và thư Rôma. Thường thì, các nhà chú giải đều dự đoán khá chính xác những chuyện như thế, trong khi một số các vị khác lại nghĩ rằng cả 14 thư này đều do thánh Phaolô viết hết.

Các thư khác, hầu hết là do các tác giả sau này viết; bởi, có cú pháp được viết khác hẳn kiểu thông thường thánh Phaolô suy nghĩ và sống thực, nhưng lại không do thánh nhân soạn. Các ấn bản này được gọi là ngụy-thư Phaolô, gồm các ấn bản như: thư gửi cộng đoàn Êphêsô, Côlôsê, thư thứ 2 Thessalônikê và thư mục vụ 1 và 2 gửi Timôthê và Titô. Theo thiển nghĩ, thật ra cũng có thư mục vụ do thánh Phaolô viết và gửi cộng đoàn Laođixê một phần đã nằm trong thư gửi cộng đoàn Côlôsê và Êphêsô rồi. Riêng thư Híp-ri (còn gọi là thư Do thái) có lúc được bảo là do thánh Phaolô soạn thảo, nhưng theo các nhà chú giải ngày nay, thì điều này cũng không đúng. Sở dĩ có chuyện đó, là vì cung cách viết trong thư Hip-ri không giống lối suy nghĩ của thánh Phaolô hoặc người nào lâu nay theo cùng một trào-lưu do thánh nhân lập. Thật ra, thì thư Hip-ri không thuộc dạng thư từ giao dịch, lại không phải là gửi cho cộng đoàn Do thái, nên điều chắc chắn là thư này không do thánh Phaolô tự tay viết.

Có thể nói mà không sợ sai lầm rằng: các ấn bản này tuy thuộc bộ kinh-điển, nhưng không giống như thánh Phaolô viết mang tính chất lịch sử. Việc truy tầm thư của thánh Phaolô viết cũng đã kích thích việc sưu tầm thư do người khác viết, rồi gián tiếp áp đặt một cách sai lầm rằng những thư như thế là do các nhân vật cao cấp thời giáo hội tiên khởi như thánh Phêrô, Giacôbê, Giuđê, Gioan chủ trương. Ở đây nữa, cần minh xác một điều, là: thánh Phaolô là nhân vật chính đã viết phần thứ hai sách Công Vụ. Và, một điều chắc chắn nữa là: phần ba sách Tân Ước lại vẫn nói về thánh Phaolô Tông đồ, nhân vật chủ chốt của Tin Mừng.

Còn việc này cũng không đúng cho lắm, là: ta cứ liệt thánh Phaolô vào hàng ngũ các đấng bậc chuyên “ghi thư”. Bởi, khi đọc nội dung điều ông muốn nói cho thư ký chép, thánh Phaolô không sử dụng tài ăn nói hoặc khoa hùng biện như khi viết. Ngôn từ mà thánh nhân sử dụng là những tư tưởng “hiện có trong đầu”. Thế nên, ta sẽ sơ hở rồi phạm lỗi lầm nếu để quá nhiều giờ vào việc phân tách bàn văn hoặc từ ngữ ghi trong thư. Ngay đến tác giả có lần từng nói: trong thư, ông chơi chữ khá nhiều. Ông là người kinh doanh lều/bạt và/hoặc da thú, mà tiếng Hy Lạp chỉ việc kinh doanh như thế bằng từ “skenopoios” có nghĩa là người phụ sân khấu, tạo mẫu, hoặc có vai trò ít quan trọng kiểu “vai ngoại chính” hoặc nhân vật bất chợt tìm đến cho việc dàn-dựng sân-khấu.

Thánh Phaolô tự gọi mình là tay “khùng điên” vì Đức Kitô: mà cụm từ “khùng điên” ở đây mang ý nghĩa như ở các vở hài dành cho khán giả thuộc cấp thấp chỉ như một anh hề sân-khấu chuyên nhắp miệng bắt chước các nhân vật chính dựng trong kịch bản, thôi. Các vai được dàn dựng như thế, chỉ để diễn thay cho nhân vật nào đó trong kịch thể theo hiệu lệnh và sở thích đặt cho vai trò nhái miệng cho giống kịch hài, để cười thoải mái mà thôi. Thật ra, ông cũng hơi giống anh hề sân khấu một đôi chút. Cả khi nói về “sự khùng điên của thập giá” đi nữa, ông cũng chỉ muốn đượm tính hóm-hỉnh coi đó như cái giá cái gông cứ kè kè bên cổ. Quả, đây có một chút tính “truyền thống” như vẫn thấy ở văn hoá Hy Lạp đến nỗi cả Socrates lẫn Êsốp đều có thể giữ vai trò ấy một cách khéo léo, và nhờ đó góp phần làm nên vở hài, tựa như thế mà thôi. (xem L. Welborn, 2005).

Cũng nên suy nghĩ thêm một chút để nói được rằng: không ai –kể cả thánh Phaolô- ngay từ đầu, lại nghĩ rằng các thư ông viết theo thể-loại như thế lại có thể trở thành “Kinh Sách” đưa vào “Tân ước” để mọi người tin. Đó chỉ là những thư được ghi chi tiết lúc này lúc khác, thế thôi. Không giống như các tác giả khác trong Tin Mừng, thánh Phaolô chẳng bao giờ giấu tên giấu tuổi mình là tác giả của các tài liệu đề ra như thế.

Cũng nên nhớ: phần lớn các thư do chính thánh Phaolô ghi, là để giải đáp các câu hỏi gửi về thánh nhân theo dạng thư từ, do thành viên cộng đoàn muốn hỏi về một số luật lệ hoặc thói tục, mà thôi. Bời thế nên, đừng lưu giữ các thư như thế vào sổ bộ như đồ gia bảo … Và nên biết: các thư do thánh Phaolô ghi soạn là để đọc lớn cho cộng đoàn nghe, bởi mục đích thánh nhân ghi thư là để trả lời cho cộng đoàn biết về các vấn đề từng nảy sinh. Nói tóm lại, rất nhiều vị trong cộng đoàn thời đó không biết đọc và cũng chẳng biết viết, nên muốn thánh nhân giải đáp các vấn đề mình cần biết…
-------