BIÊN NIÊN SỬ GIÁO PHẬN CẦN THƠ

[pr_hoaian]

B. GIÁM MỤC TIÊN KHỞI VỚI HAI GIÁO PHẬN ĐÀNG TRONG VÀ ĐÀNG NGOÀI (1659-1843)
Vào ngày 9-9-1659, Đức Giáo Hoàng thiết lập hai giáo phận đầu tiên ở Việt nam. Giáo phận Đàng Ngoài gồm các tỉnh từ sông Gianh trở ra các tình miền Bắc, gồm cả mạn nam nước Trung Hoa, giao cho Đức Giám mục Pallu cai quản giáo phận; giáo phận Đàng Trong gồm các tỉnh từ sông Gianh trở vào các tỉnh miền Trung, cả Chiêm Thành (vương quốc Champa), Campuchia, và Xiêm (Thái lan), giao cho Đức Cha Lambert làm đại diện Tông tòa.
Đến năm 1671, Đức Cha Lambert de la Motte mới có thể về giáo phận Đàng Trong và triệu tập Công đồng địa phương đầu tiên tại Hội An 1672. Về sau, Đức Cha Pallu không sang Việt nam, ở lại Pháp lo lập hội Thừa Sai, nên Tòa Thánh giao luôn địa phận đàng ngoài cho Đức Cha Lambert phụ trách.
Qua nhiều năm, có nhiều Giám mục tiếp nối nhau đại diện Tông tòa Đàng Trong. Nhưng thời Đức cha Pigneaux de Behaine (=Bá đa Lộc), là thời có tình hình xã hội hết sức nhiễu nhương, phức tạp và tế nhị. Vài ngày 24-2-1774, khi được tấn phong Giám mục hiệu tòa Adran và làm Giám mục đại diệnTông tòa Đàng Trong thay thế Đức Cha Piguel, Đức cha Bá đa Lộc cố gắng hết sức lo cho công cuộc truyền giáo. Vào những thập niên cuối cùng của thế kỷ 18, tuy chịu ảnh hưởng của thời cuộc, chiến tranh giữa Tây Sơn và nhà Nguyễn, việc truyền giáo cũng không được bao nhiêu, nhưng Đức Cha vẫn luôn thấy những việc phải làm là nhấn chỉnh lại công cuộc truyền giáo trong giáo phận, quan tâm việc đào tạo linh mục bản xứ. Đức Cha tổ chức lại cơ sở các họ đạo (giáo xứ). Năm 1750, do thiếu linh mục và kinh phí, chỉ huấn luyện ông Câu, ông Trùm biết điều hành họ đạo, và sống đạo chỉ còn là nghi thức và kinh hạt.
Khoảng năm 1783, thời Tây sơn, ba anh em Tây sơn tuy không yêu nhưng cũng không ghét đạo nào, mà chỉ lo lắng cho sự hưng vong của Nho giáo, vì họ vốn được giáo dục trong nền học vấn nho giáo. Tình hình công giáo nam bộ dưới quyền kiểm soát của Tây sơn thật bi đát, không phải do Tây sơn ngược đãi công giáo, mà vì chiến tranh, loạn lạc, và nhất là thiếu linh mục.
Sau khi Tây sơn chấm dứt, là thời cai trị của Gia long, công giáo đã có thời yên ổn và công khai truyền đạo. Nhưng đến những vị vua kế tiếp: Minh Mạng (1820-1840) – Thiệu Trị ( 1841-1847) – Tự Đức (1847-1883) đối với người công giáo là một chuỗi dài đau khổ và chết chóc.