Khổ thơ này là đỉnh điểm cảm xúc và tư tưởng của bài "Tự tình chiều nay", nơi nhà thơ tổng kết về kiếp nhân sinh và đưa ra lời giải đáp cuối cùng cho mọi nỗi hoài nghi, thất vọng:
Nhìn lại đời, ôi dã tràng se cát/Dệt mộng vàng, sợi tơ nhỏ mong manh/Một cơn gió, giấc mộng đã không thành/Chỉ còn Chúa, đại dương lòng thương xót.
1. Hình Ảnh "Dã Tràng Se Cát" (Sự Vô Nghĩa của Đời Người)

Câu thơ mở đầu là một hình ảnh ẩn dụ kinh điển, nhưng được đặt trong bối cảnh tự tình đã tạo nên một sức nặng riêng:
  • "Dã tràng se cát" là thành ngữ chỉ công việc vô ích, uổng công và mãi mãi không thành (ví như con dã tràng xe cát lấp biển).
  • Khi nhà thơ thốt lên "Nhìn lại đời, ôi dã tràng se cát", đây là một lời than thở cay đắng, tổng kết về toàn bộ nỗ lực, cố gắng, và tham vọng của một đời người. Tất cả đều hóa thành hư vô, không thể lưu giữ, không thể thành tựu vĩnh viễn.
  • Sự tuyệt vọng trần thế được nhấn mạnh thêm qua hình ảnh: "Dệt mộng vàng, sợi tơ nhỏ mong manh." Những mơ ước cao đẹp, những mục tiêu ("mộng vàng") lại được xây dựng bằng chất liệu yếu ớt nhất ("sợi tơ nhỏ"), dễ dàng bị hủy hoại.
2. Sự Tan Vỡ Phũ Phàng ("Một cơn gió...")

Sự phá hủy đến một cách đột ngột và đơn giản, làm tăng thêm cảm giác bất lực của con người:
  • "Một cơn gió, giấc mộng đã không thành" – "Cơn gió" ở đây không chỉ là thiên nhiên mà là ẩn dụ cho sự vô thường, tai ương, định mệnh hay những biến cố bất ngờ của cuộc đời.
  • Sự đối lập: Toàn bộ công sức, "mộng vàng," "sợi tơ" của một kiếp người lại bị đánh đổ chỉ bằng một "cơn gió" nhẹ nhàng nhưng đủ sức mạnh. Điều này làm bật lên tính chất phù du, hư ảo của mọi thứ thuộc về cõi trần.
3. Cứu Cánh Tuyệt Đối (Đức Tin)

Sau khi phủ nhận tất cả những gì thuộc về trần gian và sự sống, câu thơ cuối cùng là một sự giải thoát, một điểm tựa vững chắc được tìm thấy:
  • "Chỉ còn Chúa..." – Cụm từ này mang tính chất khẳng định tuyệt đối và loại trừ mọi thứ khác. Khi tất cả sụp đổ ("giấc mộng đã không thành"), chỉ còn Đức Tin là tồn tại.
  • "Đại dương lòng thương xót" – Đây là hình ảnh đầy sức mạnh và gợi cảm xúc. Nếu cuộc đời là "dã tràng se cát" (công việc nhỏ bé, thất bại), thì Lòng Thương Xót của Chúa lại là "đại dương" (rộng lớn, bao la, vĩnh cửu, không bao giờ cạn).
    • "Đại dương" đối lập hoàn toàn với "sợi tơ nhỏ mong manh," mang lại cảm giác che chở tuyệt đối và sự bao dung vô hạn.
  • Lời kết này không còn là sự than vãn mà là một lời quy phục và tìm thấy bình an trong niềm tin. Nhà thơ đã hoàn thành hành trình "tự tình" bằng cách từ bỏ những giá trị hư ảo để nắm lấy giá trị vĩnh cửu.
Tóm lại, khổ thơ cuối chính là chìa khóa để hiểu tâm hồn của nhà thơ: nhận thức sâu sắc về sự vô thường và bất lực của kiếp người đã dẫn đến sự tuyệt đối hóa và nương náu hoàn toàn nơi Lòng Thương Xót của Đấng Tối Cao.