|
|
(tiếp theo)
B) Hình thức tốt đẹp (Bonitas formae) Ở đây Giáo Hội đã dùng một cách nói bình dân, dễ hiểu để đề cập đến một vấn đề cốt yếu trong âm nhạc là : hình thể âm nhạc. Đây là vấn đề quan trọng nhất trong sáng tác và là căn bản của sáng tác. Học sáng tác là học các kỹ thuật để tạo nên một hình thức nào đó cho các ý nhạc của mình, để có thể trở thành một tác phẩm nghệ thuật. Vincent d’Indy đã viết 4 cuốn sách về sáng tác (dày cả ngàn trang) trong đó, ông chỉ nói về các hình thể âm nhạc và rồi trưng ra các thí dụ của các nhạc sĩ bậc thầy. Trong cuốn I, trang 9-21, tác giả lý luận rằng : yếu tố đệ nhất của nghệ thuật là nhịp điệu, mà nhịp điệu đòi hỏi sự xếp đặt; muốn xếp đặt cho có trật tự thì phải có suy nghĩ. Sự xếp đặt có trật tự, ta gọi là hình thức.
1- Các hình thức văn chương và âm nhạc nói chung : + Trong văn chương ta có hình thức văn xuôi, văn vần. Văn xuôi thì có văn kể chuyện, thư tín, đơn từ,... Văn vần thì có các loại vịnh, phú, lục, thơ, ..., thơ thì có các thể thơ lục bát, song thất lục bát, thất ngôn bát cú, tứ tuyệt, ngũ tuyệt, thơ mới, ...
+ Trong các lời nguyện Phụng vụ, cũng có hình thức lời nguyện, thường gồm có 3 phần : mở đầu bằng việc tôn vinh Thiên Chúa, rồi đến phần xin ơn, và kết thúc là nhờ sự chuyển cầu của Đức Kitô.
+ Trong âm nhạc, thuộc lãnh vực khí nhạc có những hình thức như : sonate, suite, trio, scherzo, variation, prélude, ...; thuộc lãnh vực ca nhạc có : cantate, oratorio, opéra, choral, ...
2. Các hình thức Thánh ca trong Phụng vụ : Nếu âm nhạc nói chung đã có những hình thức của nó, thì Thánh nhạc cũng có những hình thức riêng của mình. Đây là điểm độc đáo của Phụng vụ Kitô giáo. Sau đây là những hình thức thánh ca thông dụng trong Phụng vụ :
+ Hình thức đọc : Tonus
+ Hình thức tụng kinh, tức là hát Thánh vịnh : Psalmodia
+ Hình thức đối ca : Antiphona
+ Hình thức đáp ca : Responsorium
+ Hình thức ca vãn : Hymnus, Sequentia
+ Hình thức ca khúc : Canticum
+ Hình thức bộ lễ : Kyriale Trong Tự sắc “Tra le sollecitudini” của ĐTC Pio X qui định :
- số 10c : bản “Tantum ergo” phải viết theo hình thức ca vãn (hymnus) - số 10a : trong một bộ lễ, kinh Thương Xót, Vinh Danh, Tin Kính, ... không được sáng tác thành những bài ca biệt lập. Sắc lệnh của Đức Thánh Cha Urbano VIII cũng dạy :“Thánh nhạc phải phục tòng Thánh lễ, chứ không phải Thánh lễ phục tòng Thánh nhạc”.
Sắc lệnh của Công đồng Triđentinô về Thánh nhạc và Thông điệp “Annus qui” viết : Thánh nhạc khác nhạc đời ở chỗ khi hát lên, lời kinh phải được nghe và hiểu rõ ràng chứ không bị dòng nhạc lấn át. Vì thế Giáo Hội cấm hát loại Aria và A solo trong nhà thờ. Aria là loại hát ngân nga dài dòng thường được dùng trong ca nhạc kịch (Opera).
Thiết tưởng cũng nên nói tới hình thức văn chương của lời ca trong một bài thánh ca. Huấn thị “De musica in sacra liturgia” số 53 viết : “Khi đưa ra những bản dịch theo lối phổ thông để dệt nhạc, đặc biệt bản dịch các Thánh vịnh, các chuyên viên nên làm thế nào để vừa trung thành với bản văn Latinh lại vừa thích nghi được với bản văn viết bằng ngôn ngữ hiện đại. Phải tôn trọng đặc tính và những qui luật của mỗi ngôn ngữ cũng như phải để ý đến đặc tính của mỗi dân tộc. Khi soạn những cung điệu mới, các nhạc sĩ phải hết sức quan tâm đến những dữ kiện trên cùng những qui luật của Thánh nhạc”.
Do đó lời ca của một bài thánh ca Việt nam phải có tính văn chương, càng gieo vận càng tốt, đúng ngữ pháp, ngắt câu đúng chỗ, hợp với dấu giọng Việt nam ...
Chúng ta có thể kết luận như sau : (i) Nói đến sáng tác là nói đến hình thức. Mà hình thức là sắp xếp cho có trật tự, có đầu có đuôi, tức là có bố cục đàng hoàng. Một bài văn, một bản nhạc đều có hình thức của nó. Nếu có dòng ca hay, nhịp điệu phong phú mà không có hình thức đúng đắn thì không thể gọi là một bản nhạc hay. Nếu có những ý nhạc độc đáo, mà không biết khai triển, sắp xếp, thì không thể có tác phẩm nghệ thuật đúng nghĩa. Hiến chế Phụng vụ số 124 dạy phải loại bỏ ra khỏi nhà thờ những tác phẩm có “hình thức tồi tệ, nghệ thuật thiếu sót, tầm thường hay giả tạo”.
(ii) Tại Việt nam cho tới nay, có thể nói chúng ta chưa có những bài thánh ca bình dân dùng trong Phụng vụ, mà chỉ có những bài thánh ca bình dân tôn giáo, tạm chấp nhận để dùng thay thế các bài thánh ca Phụng vụ. Bởi vì hầu hết các bài thánh ca cho tới nay đều được sáng tác theo hình thức ca khúc (canticum), đang khi trong Phụng vụ có nhiều hình thức khác nhau thích hợp cho từng phần trong nghi thức Phụng vụ (như đã trình bày ở mục B)2- nói trên).
Vấn đề là cần học hỏi, khảo cứu để sáng tác những bản thánh ca phụng vụ đúng nghĩa theo đòi hỏi của Giáo Hội :“Trước hết phải đẩy mạnh việc học hỏi và thực hành ca hát nhạc Gregorio; vì những đức tính đặc biệt của nó, nhạc này vẫn là nền tảng có giá trị cao để vun trồng Thánh nhạc” (HT “De musica in sacra liturgia” số 51). Ngay cả khi soạn những cung điệu cho các bản văn Phụng vụ bằng tiếng bản xứ “các nhạc sĩ nên xem các cung điệu cổ truyền của Phụng vụ Latinh đã dùng về cùng một mục đích, có thể soi sáng gì để soạn ra các cung điệu cho các bản văn bằng ngôn ngữ hiện đại không” (id.số 55). “Các nhạc sĩ nên bắt tay vào công việc mới mẻ này với mối bận tâm tiếp tục một truyền thống đã cung cấp cho Hội Thánh một kho tàng đích thực trong việc thờ phượng Chúa. Họ nên khảo sát các tác phẩm thời xưa, các thể loại và đặc tính của chúng, đồng thời cũng phải nghiên cứu cẩn thận các qui luật và nhu cầu mới của Phụng vụ. Như thế các hình thức mới sẽ phát sinh từ các hình thức đã có sẵn, do một sự phát triển có thể nói được là cơ yếu, và các tác phẩm mới sẽ tạo ra một phần mới cho ca mục âm nhạc của Hội Thánh, không bất xứng với quá khứ một chút nào”. (id. số 58)
(iii) Trong mọi lãnh vực, kể cả lãnh vực nghệ thuật, càng biết nhiều và biết rõ luật lệ, người ta càng tự do để hành động, và dĩ nhiên là hành động có tiêu chuẩn. Còn những người không biết đến nơi đến chốn thường bạo gan, và làm bừa chẳng theo tiêu chuẩn nào.Người ta không sinh ra để giữ luật, nhưng luật lệ giúp con người sống tự do cách đúng đắn hợp lý, chứ không phải thứ tự do phóng túng bừa bãi.
(iv) Khi soạn những bản thánh ca bằng tiếng bản xứ, rất nhiều người đã lấy lý do thử nghiệm để đưa vào thánh đường những cung điệu mới hoàn toàn xa lạ với bầu không khí linh thánh, trang nghiêm của Phụng vụ. Về điểm này Huấn thị “De musica in sacra liturgia” đã nghiêm cấm cách dứt khoát :“Không được viện lý do dùng thử, mà làm những điều gai chướng, không xứng với sự thánh thiện của nơi chốn, và sự trang trọng của các lễ nghi Phụng vụ cũng như lòng đạo đức của tín hữu” (số 59).
C) Tính phổ cập (tính quốc tế) Tự sắc của ĐTC Pio X viết : bài thánh ca phải có dân tộc tính, tuy nhiên phải tuân theo luật lệ của nghệ thuật, của Thánh nhạc, để bất cứ người của quốc gia nào khi nghe, cũng phải có một cảm tưởng tốt.
1- Tuân theo luật lệ của Thánh nhạc : Tất cả những nguyên tắc về Thánh nhạc mà Giáo Hội ban hành đều áp dụng trong toàn thể Giáo Hội. Vậy những bài nằm trong đường hướng chung, không đi ra ngoài chỉ dẫn của Giáo Hội sẽ phổ cập và được đón nhận trong Phụng vụ, vì đáp ứng đúng mục đích của Thánh nhạc.
2- Có giá trị đích thực về nghệ thuật : Âm nhạc của mỗi dân tộc có một sắc thái riêng, Giáo Hội khuyến khích và chấp nhận đem vào Thánh nhạc để làm giàu cho kho tàng Thánh nhạc của Giáo Hội; nhưng phải là thứ âm nhạc đã phát triển vừa có tính dân tộc vừa có tính hiện đại, chứ không phải thứ âm nhạc thô sơ, mà bất cứ dân tộc nào khi nền văn minh chưa phát triển cũng đều đã trải qua.
Qui luật của nghệ thuật nói chung, và qui luật của Thánh nhạc nói riêng, là những qui luật được mọi người chấp nhận và được dạy ở các nhạc viện. Một tác phẩm có tính dân tộc, được sáng tác bằng những kỹ thuật hoàn chỉnh thì bất cứ ai và ở thời nào, cũng công nhận. Tác phẩm đó có tính phổ cập. Trái lại, lấy những nhạc đề dân ca ghép lại với nhau thành một bản nhạc, mà không sử dụng những kỹ thuật khai triển nhạc đề, thì liệu có tính quốc tế không ?
Khi Giáo Hội nói đến tính phổ cập, tức là Giáo Hội muốn nói đến kỹ thuật trong sáng tác. Một bài ca bản nhạc được sáng tác đúng kỹ thuật mới có tính phổ cập. Các môn học trong nhạc viện như : hòa âm, đối âm, tẩu pháp, phối dàn nhạc, ... là nhằm giúp cho học viên có được những phương tiện, những kỹ thuật để khai thác những ý nhạc dồi dào và phong phú, độc đáo, do năng khiếu đưa tới. Một nhạc sĩ đúng nghĩa, không chỉ có năng khiếu trời cho, mà còn phải học hành đầy đủ; hơn nữa một nhạc sĩ Thánh nhạc lại càng có lý do để học nhiều hơn nữa. Học thành tài là như vậy đó. Khi đã lớn tuổi, đã chín muồi trong nghệ thuật âm nhạc, thế mà Beethoven cũng vẫn ngưng sáng tác một thời gian để tìm đến với các nhạc sĩ tên tuổi và bạn bè, mà học hỏi thêm, trau dồi kỹ thuật nhiều hơn nữa.
Vậy chúng ta có thể nói : một bài ca đã có tính thánh thiện và hình thức tốt đẹp, thì đương nhiên có tính phổ cập.
IV. VẤN ĐỀ KIỂM DUYỆT THÁNH NHẠC :
Dấu ấn cuối cùng để bài ca bản nhạc trở thành Thánh nhạc là sự phê chuẩn của Giáo quyền. Một tác phẩm dù đã đạt được tất cả những tiêu chuẩn nêu trên vẫn phải được phê chuẩn theo qui định của Giáo Hội, trước khi được sử dụng trong Phụng vụ. Tự sắc “Tra le sollicitudini” số 14 của ĐTC Pio X quy định :“Các Giám mục phải thành lập trong địa phận mình một ban gồm những người chuyên môn về Thánh nhạc để kiểm duyệt các nhạc phẩm sử dụng trong Phụng vụ”. Giáo luật khoản 1393 cũng viết :“Tại tất cả các Tòa Giám mục phải bổ nhiệm các vị có chức vụ kiểm duyệt ...”. Tân Giáo luật khoản 823 thì viết :“Để các chân lý Đức tin và phong hóa được vẹn tuyền, các chủ chăn trong Hội Thánh có nhiệm vụ và có quyền kiểm duyệt những gì đã viết ra về Đức tin hay phong hóa ...”
* Tại sao Giáo Hội phải kiểm duyệt Thánh nhạc?
1- Vì Thánh nhạc liên quan mật thiết với Tín Lý và Phụng vụ. Thánh nhạc đóng vai trò tích cực trong việc giáo dục, truyền bá và diễn tả Đức tin. Mà Đức tin thì chỉ có một Đức tin Công giáo duy nhất, do Huấn quyền Giáo Hội nắm giữ và giảng dạy. Do đó chỉ có một mình Huấn quyền Giáo Hội mới có quyền phê chuẩn những gì liên quan đến phạm vi Đức Tin.
2- Vì Thánh nhạc cũng là một bộ môn nghệ thuật. Mà nghệ thuật thì có tính cách đa giá (từ xấu đến đẹp, từ dở đến hay còn có nhiều mức giá trị khác. Không như các chân lý khoa học, có tính lưỡng giá : đúng hoặc sai), và thiên về tình cảm, nên dễ bị nhận định cách chủ quan theo sở thích, kiến thức và cảm nhận của mỗi cá nhân. Do đó phải có một Ủy ban Chuyên môn có thẩm quyền mới có thể đánh giá cách khách quan và trung thực về tính nghệ thuật đích thực của một tác phẩm.
3- Vì thực sự đã có những sai trái, lạm dụng đã từng làm cho Thánh nhạc suy đồi. Những sai trái lạm dụng này có thể làm tục hóa tính linh thánh của Phụng vụ, xúc phạm đến Thiên Chúa tối cao và làm tổn thương đến lòng đạo đức của cộng đồng Dân Chúa.
Nói tóm lại, Giáo Hội không loại trừ một hình thức nghệ thuật nào, nhưng những nghệ thuật đó khi đem vào trong Phụng vụ thì phải là nghệ thuật xứng đáng và thích hợp (x. PV số 123 và MS số 9).
|
|
Trả lời với trích dẫn
