DẪN VÀO THÁNH NHẠC - Lm. Đỗ Xuân Quế (biên khảo)

[dominico_dung]

(tiếp theo)


VI. NHỮNG TÁC HẠI CỦA NHẠC JAZZ, ROCK, DISCO :

A) VỀ PHƯƠNG DIỆN CHÍNH TRỊ :

Sau hai cuộc thế chiến, lớp trẻ dần dần chán nản, mệt mỏi, mất hết niềm tin vào tương lai. Họ không muốn xây dựng mà chỉ muốn đập phá. Họ chỉ muốn tìm đến những thú vui dễ dãi, những trò giải trí cấp thời, nói chung là một cái gì đó, để xua đuổi mọi ám ảnh của chiến tranh. Và lúc đó JAZZ, ROCK, POP đã kịp thời đáp ứng được nguyện vọng của họ. Họ say mê chúng đến độ có lúc đã xem chúng như là một giải pháp xã hội và chính trị. Không thiếu gì những ban nhạc ROCK cùng những người sùng mộ họ đã xuống đường hô hào những khẩu hiệu cách mạng. Nhưng cách mạng của họ là một thứ “cách mạng vô chính phủ” (révolutionnaire anarchisant),bởi vì chủ trương của họ là “phá hoại” (destroy) và phương hướng của họ là “không tương lai” (No future). Chẳng hạn chính J. Lennon (ban Beatles) trong bài “Working class hero” (giai cấp cần lao anh hùng) đã ra một bản tuyên ngôn “cách mạnh” như sau : “Người ta áp bức anh từ khi anh mới lọt lòng. Người ta tra tấn anh hai mươi năm. Người ta ru ngũ anh bằng tôn giáo, tình dục, vô tuyến truyền hình. Người ta dạy cho anh giết người với một nụ cười trên môi. Muốn trở thành anh hùng của giai cấp cần lao chỉ cần theo tôi ! ...”.

B) VỀ PHƯƠNG DIỆN VĂN HÓA XÃ HỘI :

1- Tính cách thương mãi. Hầu hết những cuộc trình diễn của các ban nhạc JAZZ, ROCK, đều là cơ hội béo bở cho các ông bầu hoặc các ông chủ tổ chức vơ vét tiền của người hâm mộ bằng nhiều thủ đoạn : giá vé cắt cổ, mốt quần áo khi vào phòng nghe nhạc, nước giải khát, đóng tiền quỹ hội viên,...

2- Rockabilis : Thanh niên nam nữ đua nhau bắt chước cách ăn mặc, lối sinh hoạt của các ca sĩ và nhạc sĩ mà họ sùng mộ. Từ đó phát sinh ra những lối sống theo kiểu ban nhạc Beatles (Beatle-mania) hoặc theo kiểu ca sĩ Michael Jackson (Jackson-mania). Cụ thể là lối sống bê tha nhếch nhác, lập dị, phá phách mọi trật tự của xã hội : tóc dài hippy hoặc theo kiểu bờm ngựa, râu không bao giờ cạo, áo quần không thèm giặt, sống lang thang thành từng nhóm không nhà không cửa , ...

3- Sử dụng các chất kích thích, xì ke, ma túy : Nguyên cả ban tứ quái Beatles và ông bầu Epstein đều là những người công khai sử dụng ma túy và coi đó như là liều thuốc an thần sau những cuộc biểu diễn căng thẳng thần kinh đến tột độ (Epstein chết vì dùng ma túy quá liều ; Sutcliffe, chàng trai đánh bass trước Ringo Star, chết vì viêm não). Bản thân Migg Jagger (thuộc nhóm "Rolling Stones") đã hai lần bị bắt vì tội mang ma túy. Còn ca sĩ Elvis Presley thì xài ma túy còn hơn cơm bữa ; khi anh ta chết, các bác sĩ pháp y khám nghiệm tử thi thấy từ vành tai đến ngón chân, đâu đâu cũng đầy vết chích ma túy, số lượng ma túy trong máu anh ta đủ sức giết chết một người bình thường từ 5 đến 7 lần. Chính Henri Leproux, ông bầu của hơn 6000 nhóm nhạc ROCK đã phải chua chát thốt lên : "Qui dit ROCK, dit drogue !" (Đã nói đến ROCK, là nói đến ma túy).

C) VỀ PHƯƠNG DIỆN TÂM SINH LÝ

1- Kích thích tình dục : Albert Reisner viết về Elvis Presley và nhóm "Sex machines" (Những cổ máy tình dục) của anh ta : "Tình dục, khiêu dâm nổ ra như những quả bom ! ... Elvis là con quỷ thành thần (diable angélique) của sân khấu ... Đối với anh ta, sự kêu gọi của thể xác không còn gì là mờ ảo cả ... Những tiếng rên, tiếng chặc lưỡi, ... tiếng thở hổn hển, ... tiếng thét, đều được sử dụng qua micro". John Lennon (nhóm Beatles) cho phát một đĩa hát "nổi tiếng" là đĩa hát "Hai người còn trinh" bọc trong chiếc bao có hình anh ta và cô vợ Nhật. Còn về Migg Jagger và nhóm "Rolling Stones" A. Reisner viết : "Sự phá phách, tính chất dâm dục công khai, sự khiêu khích về thể xác, những điều cấm kỵ (tabou) đều được phép ..." đối với nhóm này. Nữ ca sĩ Janis Joplin còn tệ hại hơn ... Và còn biết bao trường hợp tệ hại khác không kể xiết.

2- Gây ra các loại bệnh tâm thần : do sử dụng âm lượng cực lớn, và do tiết tấu kích động không ngưng nghỉ (non-stop) đã gây tác hại trầm trọng cho thần kinh người nghe. Chính J.Lennon đã phải trả giá khá đắt cho sự nghiệp của mình : hai vợ chồng đã phải đi điều trị bệnh tâm thần 6 tháng để rồi sau đó vài ngày (17-02-1980) anh ta bị một thính giả cuồng tín bắn chết bằng một băng đạn súng lục... vì anh này cũng bị thần kinh.

D) PHẢN NGHỆ THUẬT :

1- Phong cách biểu diễn phi văn hoá : Michael Jackon, nỗi tiếng vào những năm 84-85, thường biểu diễn có 2,3 con rắn độc quấn quanh cổ. Boy Georges tài tử Punk Rock sáng giá nhất của năm 1986, trọc đầu (chỉ để lại một bờm ngựa màu xanh, đỏ), khi biểu diễn thì ăn mặc nhếch nhác, giọng nói “mèo kêu”, bộ mặt bự phấn son và cặp kè một anh nhân tình Peter Robinson (vì B. Georges đồng tính luyến ái). Jimmy Hendrix vừa biểu diễn vừa hút cần sa gài ngay trên cây đàn guitare. Nhóm Mothers of Invention” đều trâng tráo chào khán giả khi mở đầu cuộc biểu diễn bằng câu : “Hello pigs !” (Thế nào ! các con lợn !). Nhóm “Bad manners” (hành vi xấu xa) khi biểu diễn nhạc Punk Rock đều có ở cổ tay một chiếc xích dài, đầu xích là một lưỡi búa; họ vừa hét vừa quay lưỡi búa đó trên đầu khán giả để gây nên “cảm giác mạnh”. Còn Alice Cooper vừa hát vừa đổ lên đầu khán giả một thùng rác; hát xong chặt cổ con búp bê, máu (giả) chảy ròng ròng.

2- Lừa bịp. Nhóm “Magma” bịa ra một thứ tiếng gọi là tiếng Kobaien ở hành tinh khác cho các bài hát của mình, cốt để “chẳng ai hiểu gì !”. Còn nhóm “Monkey” (khỉ) hoàn toàn chỉ lắp bắp miệng và làm trò theo băng đã ghi âm sẵn (phay back)...

3- Quãng các thô bỉ. Rất nhiều ban nhạc ROCK đã muốn chơi trội, gây chú ý bằng những tên gôi kỳ quái, thậm chí xấc xược, trâng tráo như : “S.O.S.” (cấp cứu), “The stranglers” (Những tên thắt cổ), “Magma” (Bẫy nhẩy), “Bad manners” (Hành vi xấu xa), “Sex marchines” (Những cổ máy tình dục), hoặc tệ hơn như “Coit” (giao hợp), “Sex pistols” (Những khẩu súng tình dục),...

Đ) PHẢN ỨNG CỦA NHỮNG NGƯỜI CÓ TRÁCH NHIỆM :

Trước những tác hại quá rõ rệt như vậy, tất cả những ai có trách nhiệm đến các vấn đề văn hoá xã hội không thể nhắm mắt làm ngơ. Sau đây là một số phản ứng mạnh mẽ :

1- Mục sư John Roach Staton goÏi JAZZ là mọi rợ và suy đồi.
2- Daniel Gregory Mason, nhạc sĩ sáng tác và cũng là nhà giáo dục âm nhạc, đã gọi JAZZ là trí khôn cằn cỗi, là chứng khùng để kích thích bắp thịt hoạt động.
3- Năm 1921, Hội đồng thành phố ZION, bang Illinois, đã liệt kích động nhạc vào hàng những hành vi mờ ám và phạm pháp.
4- Tổng thống De Gaulle nói : “Bọn họ (rocker) có quá nhiều năng lượng đấy : Hãy tống cổ họ đi làm đường !”
5- André Malraux : “Lớp trẻ thu hút các nhà mị dân như mật hút ruồi... Hãy bịa ra một cái gì mà lớp trung niên ghê tởm, anh sẽ chiếm được lớp trẻ. Nhạc ROCK là như thế đó”.
6- Patrice Bollon và Stéphane Leroy viết : “Thế là hàng triệu con người vẫn nghe và nhắc lại những câu ca lãi nhải của bọn người đáng tởm đó. Những câu ca được chế tạo trong những đêm hoang dã mà đã trở thành hàng triệu đô la bản quyền”.
7- Tại San Antonio bang Texas, trẻ em dưới 14 tuổi cấm đi nghe nhạc ROCK. Chỉ được phép đưa lên màn ảnh truyền hình những ca sĩ ROCK có nửa người.
8- Tại Pháp mới đây, người ta bắt buộc các ca sĩ hát tiếng Anh phải dịch sang tiếng Pháp, lên phim, hoặc truyền hình phải có phụ đề bằng tiếng mẹ đẻ.
9- J. Cau đã nhắc lại câu nói của Platon 300 năm trước Công nguyên : “Sự xâm nhập một loại nhạc lạ, nếu nó không tốt, có thể đặt cả một quốc gia dưới sự tai họa. Nếu âm nhạc thay đổi, tất cả thể chế có thể thay đổi theo.

VII. ĐƯỢC PHÉP SỬ DỤNG NHẠC TRẺ TRONG PHỤNG VỤ HAY KHÔNG?

A) THỰC TRẠNG Ở VIỆT NAM :

Theo bước chân của người lính Mỹ đến Việt Nam vào những năm 1960, các hình thức nhạc JAZZ, ROCK gọi tắt là nhạc kích động, đã dần dần xâm nhập vào mọi lãnh vực sinh hoạt văn hoá văn nghệ, mọi tầng lớp dân chúng từ thành phố đến thôn quê, và... không biết tự bao giờ, nhạc kích động nghiễm nhiên chiếm ngự cả chốn tôn nghiêm, thậm chí tại một số nhà thờ ban nhạc kích động được “trân trọng” bố trí cho một khu vực quan trọng kề bên bàn thờ tế lễ, cho thêm “long trọng”. Tác hại của nhạc kích động như thể nào ai cũng đã rõ như ban ngày. Do đó người ta tránh gọi nó là nhạc kích động, nhạc thời trang mà gọi là “nhạc trẻ”. Như thế tránh được danh xưng xấu dễ bị chỉ trích, vừa được khen là trẻ trung tiến bộ. Thật là một công đôi việc ! Oai hơn nữa, có người còn bào chế ra những tên gọi rất kêu như “Thánh ca nhạc trẻ”, “Phụng ca nhạc trẻ”, “Nhạc trẻ phụng vụ” (kiểu như “Tình khúc nhạc trẻ” ở ngoài đời). Một số lý do mà một số vị hữu trách đã đưa ra để biện minh việc họ cho phép (có khi khuyến khích !) việc sử dụng nhạc kích động trong các lễ nghi Phụng vụ là :

1- Vì giới trẻ (kể cả thiếu nhi, ông già bà lão !!!) đã quen nghe đủ các loại nhạc JAZZ, ROCK, POP, DISCO..., nên cũng phải cho họ nghe những loại nhạc na ná như thế trong thánh đường để dể gây bầu không khí cầu nguyện ! Ăn quen bén mùi là vậy !

2- Vì nhạc trẻ dễ hát, dễ “thưởng thức”. Ca đoàn chỉ thích hát “nhạc trẻ” vì nó “tâm tình”, dễ “đánh động con tim”, và do đó mau thuộc. Còn những loại nhạc khác (nhất là loại nhạc viết theo phong cách bình ca và dân ca) nghe sao mà khô khan, cứng cỏi, nghe không “dô” !

3- Thời đại nguyên tử người ta cần tiết kiệm thời gian. Những bài “thánh ca nhạc trẻ” vừa dùng để hát trong nhà thờ, vừa dùng trong những buổi học giáo lý, các buổi sinh hoạt đạo đức, và cả trong những dịp sinh hoạt văn nghệ đạo đời. Tiện lợi biết mấy ! Đạo và đời, đời và đạo; tốt đạo đẹp đới là như thế !

4- Nếu không hát những bài “thánh ca nhạc trẻ” thì hát gì bây giờ ? Vì hầu hết các sách “thánh ca” mớ ra lò trong thập niên vừa qua đều là những tuyển tập “Phụng ca nhạc trẻ” đủ các lễ, các mùa quanh năm, có chua thêm các điệu nhạc kích động rất hấp dẫn như : Agogo, Rumba, Cha-cha-cha, Twist, Boston, Valse, Fox, Slow rock, Surf, Disco...

5- Vì các xứ đạo khác chơi toàn “nhạc trẻ”, mà xứ ta không theo kịp họ sẽ bị giáo dân chê là ù lì, lỗi thời, chận tiến,...

6- Vì đã lỡ sắm những nhạc cụ kích động tối tân, đắt tiền (guitar điện, dàn trống, loa, ampli, micro,... toàn đồ ngoại), nếu không dùng thì uổng, mà nếu có dùng thì chỉ có thể chơi những bản “thánh ca nhạc trẻ” kích động...

B) LẬP TRƯỜNG CỦA GIÁO HỘI :

Sỡ dĩ có tình trạng lạm dụng đáng buồn như vừa kể là vì, nói chung, đa số những người làm công tác Thánh nhạc không hiểu thế nào là Phụng vụ, cũng như không am hiểu vai trò của Thánh nhạc trong Phụng vụ như thế nào (ngay cả đến những kiến thức sơ đẳng về âm nhạc, nhiều vị cũng còn chưa am tường). Ở đây chúng ta không cần đi vào chi tiết, mà chỉ cần lược qua một số văn kiện của Giáo Hội liên quan đến nhạc kích động :

1- Trong thư “Novicis” đề ngày 25.1.1967, Đức Hồng Y Lercaro, Chủ Tịch Hội đồng thực thi Hiến chế Phụng vụ, đã viết : “Những điều gì thế tục phải loại ra khỏi giáo đường, như là điệu Jazz, nhạc kích động, vì chúng không hợp với bầu khí cầu nguyện, nghiêm trang của thánh đường”.

2- Trong thư gửi Đại Hội Thánh nhạc Ý (đăng trên “Osservatore Romano” số 39), Đức Hồng Y Jean Villot, Quốc vụ Khanh Toà thánh, có viết : “Cố gắng tránh và cấm tất cả các loại âm thanh, nhạc khí có tính cách thế tục, đặc biệt những bài hát kích động, gay cấn, rùm beng, làm náo động khung cảnh thanh lịch của nghi thức Phụng vụ. Những thứ nhạc đó không thể nào xứng hợp với mục đích cao cả của Phụng vụ là thánh hoá con người”.

3- Đức Thánh Cha Phao-lô VI khi phát biểu trước Đại Hội Thánh nhạc của các nữ tu ở Roma năm 1972 đã nói : “Đối với những gì thuộc Thánh nhạc, không nên chỉ cảm hứng từ thể nhạc thời trang, vì thể nhạc thời trang thì hay thay đổi, và đội khi mất giá trị, không những về mặt thiêng liêng mà còn về mặt nghệ thuật nữa”.

4- Giáo luật khoản 1210 viết : “Chỉ được chấp nhận cho sử dụng trong nơi thánh tất cả những gì phục vụ hoặc cổ cõ cho việc phụng tự, lòng đạo đức hoặc tôn giáo; đống thời cấm sử dụng tất cả những gì không phù hợp với sự thánh thiện của nơi chốn”.

5- Gần đây ,văn kiện “Concerts dans les Eglises” của Thánh Bộ Phượng tự đề ngày 5.11.1987, số 8 có viết : “Là điều bất hợp pháp nếu cho phép tổ chức trình diễn trong thánh đường một thứ âm nhạc không lấy nguồn cảm hứng từ tôn giáo, nhưng đã được sáng tác với mục đích biểu diễn trong những bối cảnh phàm tục rõ rệt, cho dù đó là nhạc cổ điển hay tân thời, bình dân hay trí thức : vì làm như thế là không tôn trọng đặc tính linh thánh của giáo đường, cũng như không tôn trọng ngay chính tác phẩm âm nhạc, vì lúc đó nó không được trình diễn trong bối cảnh tự nhiên của nó”.

Như thế là đã rõ ràng : Giáo hội dứt khoát loại bỏ mọi thứ âm nhạc có tính chất kích động, gay cấn, rùm beng, thế tục ra khỏi mọi nghi thức Phụng vụ, kể cả khỏi bầu không khí linh thánh của giáo đường. Chúng ta không còn phải bàn cải gì nữa !

C) MỘT SỐ SUY NGHĨ GỢI Ý :

1- “Lợi bất cập hại”. Bất cứ điều gì (cho dù có giá trị nào đó) mà chúng ta chưa biết trước được hậu quả tốt xấu của nó, thì tốt nhất là đừng nên sử dụng. Nếu chúng ta còn hồ nghi về vai trò của “nhạc trẻ” trong phụng vụ, thì quyết định đứng đăn và khôn ngoan nhất là đừng nên sử dụng nó.

2- “Nên học với những kẻ hiểu biết hơn ta, nên nghe theo lời khuyên của những người khôn ngoan hơn ta”. Các đấng thẩm quyền trong Giáo hội chắc chắn là khôn ngoan hơn chúng ta và hiểu biết về Phụng vụ Thánh nhạc hơn chúng ta gấp ngàn lần. Vậy tất cả những gì các ngài dạy qua các văn kiện chính thức, chúng ta cứ việc khiên tốn chấp hành.

3- “Ý kiến của đám đông chưa chắc đã là chân lý”. Nhất là trong lãnh vực Phụng vụ và Thánh nhạc, đa số giáo dân VN hầu như mù tịt và thiếu hẳn những kiến thức cơ bản. Do đó chỉ còn biết đánh giá theo tình cảm cá nhân, thường là hời hợt và có khi sai.

4- Đừng nên quên vai trò giáo dục của nghệ thuật, nhất là âm nhạc. Những tác phẩn dễ nghe dễ hiểu, dễ “đánh động” thông thường lại là những tác phẩn thời trang rẻ tiền, hời hợt thiếu tính giáo dục. Trong khi những tác phẩm có giá trị thực sự, có tính giáo dục cao (nghĩa là khi nghe tác phẩm đó xong, chúng ta có thể học thêm được điều gì) thì nhiều khi lại bị quần chúng từ chối (chẳng hạn trường hợp các tác phẩm của BACH).

5- Người ta thường rất dễ lẫn lộn giữa những gì thể nghiệm và những gì cho phép, ngay cả những người đứng ra xin thể nghiệm. Những cuộc thể nghiệm thánh lễ “nhạc trẻ”, thánh lễ “dân tộc”, thánh lễ “picnic”, thánh lễ “bỏ túi”,... nhiều khi được tổ chức công khai và đi xa quá trớn đến độ người tham dự cứ tưởng đó là chính thức và đã được phép. Về điểm này, huấn thị “De musica sacra liturgia” số 59 đã nói rất rõ : “Không được viện lý do dùng thử mà làm những điều gai chướng, không xứng hợp với thánh thiện của nơi chốn, và sự trang trọng của lễ nghi phụng vụ cũng như lòng đạo đức của tín hữu”.

TÀI LIỆU THAM KHẢO :

+ Các tiết mục về JAZZ, ROCK trong các bộ Encyclopedia : Americana, Britannica, Compton.
+ Dictionnaire du JAZZ của Frank Ténot.
+ Hòa âm tân thời và tương lai của nền âm nhạc, Tiến Dũng, trang 96-99.
+ Những ảnh hưởng của nhạc ROCK, POP trong xã hội phương Tây, Tô Hải. Tạp chí Âm nhạc 1-87.