|
|
Phần 2
Sau ông S. kể lại: "Lúc đó, trong phòng im lặng như tờ, không khí lạnh ngắt như băng. Ông thẩm phán lầm. Tôi đã chứng tỏ rằng ông ấy lầm. như vậy đâu phải cách lấy lòng ông và làm cho ông nghe theo lý luận của tôi. Tôi chắc chắn cứ đúng luật thì tôi phải thắng trong vụ kiện đó và lần đó tôi cãi hùng hồn hơn bao giờ hết. Vậy mà tôi thua. Tôi đã mắc phải một lỗi không sao tha thứ được là đã chỉ cho một vị rất có danh và học rất rộng rằng ông ta lầm".
Rất ít người xét đoán một cách hoàn toàn khách quan và sáng suốt. phần đông chúng ta đầy thành kiến và thiên vị. Phần đông chúng ta bị lòng ghen tuông, nghi ngờ, sợ sệt, ghanh ghét va kiêu căng làm mù quáng. Lại thêm người ta phần nhiều không muốn thay đổi ý kiến, dù là ý kiến về tôn giáo, về chính trị hay về một hiệu xe, một tài tử hát bóng. Cho nên trong khi nói chuyện, nếu bạn có tánh hay nhắc đi nhắc Lại cho một người nghe rằng họ lầm, thì xin bạn mỗi buổi sáng, quỳ gối tụng đoạn sau này, rồi hãy điểm tâm. Đoạn đó trích trong cuốn "Luyện Tinh thần" của giáo sư James Harvey Robinson:
Chúng ta thường tự nhiên thay đổi ý kiến dễ dàng mà không cảm động chút chi hết. Nhưng nếu ai chỉ trích rằng ý kiến ta lầm, thì chúng ta Sẽ thấy bẽ mặt và phản kháng lại liền. Thật chúng ta nhẹ dạ vô cùng khi tin chắc một điều gì, nhưng có ai tỏ ý muốn bắt ta rời bỏ điều tin tưởng đó đi, là ta binh vực nó một cách giận dữ, tàn bạo. Tất nhiên là ta hành động như vậy, không phải vì quý báu gì những ý tưởng đó đâu, mà chỉ vì lòng tự ái của ta bị đe dọa. Hai tiếng "của tôi" Trong công việc sinh nhai của loài người, là những tiếng quan trọng nhất, Và khi biết suy tính đến hai tiếng đó, là biết khôn vậy. Dù là bữa ăn "của tôi", con chó "của tôi" hay nhà "của tôi", cha "của tôi", nước "của tôi". Trời "của tôi", cái "của tôi" nào cũng có mãnh lực như nhau hết.
Chúng ta giận khi người ta bảo đồng hồ của chúng ta chậm, xe chúng ta cổ, điều đó đã đành, mà chúng ta còn giận khi người ta cho rằng những quan niệm của ta về ngôi Hỏa tinh, về công dụng của một vị thuốc, hoặc về văn minh Ai Cập là sai nữa... Chúng ta thích sống trong những tin tưởng mà chúng ta đã quen nhận là đúng rồi. Có ai chỉ trích những quan niệm đó, tức thì ta phản động lại, kiếm đủ lý lẽ để bênh vực chúng. Tóm lại, gọi là lý luận, chứ kỳ thực chúng ta chỉ tưởng tượng ra những lý lẽ để giúp ta cố giữ những thành kiến cũ của ta thôi.
Tôi nhớ có lần đặt làm những tấm màn ren để trang hoàng trong nhà. làm rồi, ít lâu sau mới tính tiền, tôi phải trả một giá cứa cổ.
Sau đó vài bữa, một bà bạn lại chơi, tôi chỉ những tấm màn, vô tình nói giá nữa. Bà ta lên giọng đắc thắng: "Giá đó sao? Họ lừa ông rồi. Gì mà dữ tợn vậy?" .
Quả có vậy. Nhưng sự thực đó tôi không thích nghe chút nào cả. Tôi rán tự bào chữa. Tôi bảo bà bạn tôi rằng đồ tốt không bao giờ đắt hết, và muốn có những đồ thượng hạng, có mỹ thuật mà trả giá như giá "bán sôn" thì được đâu, vân vân...
Hôm sau, một bà khác lại coi những tấm màn đó, ngắm nghía, tấm tắc khen và tiếc không có tiền sắm nổi. Tức thì sự phản động của tôi trái ngược lại hẳn, chắc các bạn đoán được. Tôi đáp: "Nói thật ra tôi cũng vậy, không đủ tiền dùng thứ xa xỉ phẩm đó, nó đắt quá. Đáng lẽ không nên mua thì phải".
Khi ta có lỗi, ta có thể nhận lỗi riêng với ta. Chúng ta có thể nhận lỗi với người khác nữa, Nếu họ biết ngọt ngào khôn khéo nghe ta nói. Tại sao vậy? Tại ta được tự đắc rằng đã thành thật và can đảm tự thú. Nhưng nếu người ta bắt Chúng ta nuốt cay mà nhận lỗi thì lại khác hẳn.
Horace Greely, một nhà xuất bản có danh trong thời Nam Bắc chiến tranh, phản kháng kịch liệt chính sách của Lincoln. Ông dùng đủ cách chỉ trích, dọa dẫm, trào phúng, hằng tháng, hằng năm như vậy, hy vọng ông Lincoln sẽ phải đổi chính sách... Nhưng đã phí công công kích và đã hoàn toàn Thất bại. Những lời phúng thích, chửi mắng không làm cho người khác đổi ý họ mà theo ý mình bao giờ.
Nếu bạn muốn tu thân, tập tự chủ và làm cho người khác tin theo mình thì hãy đọc cuốn tự thuật của Benjamin Franklin, một cuốn sách đọc rất mê và được liệt vào những tác phẩm cổ điển bực nhất của Mỹ. Trong Cuốn đó, Franklin kể chuyện ông thắng được tính khả ố thích chỉ trích tranh biện chuyện của ông ra sao, để thành một nhà ngoại giao dịu dàng nhất, hoàn toàn nhất trong lịch sử nước Mỹ.
Hồi ông Franklin còn nhỏ, thô lỗ và vụng về, một ông bạn già dạy cho ông những chân lý nghiêm khắc này:
"Ben mầy thiệt khó chịu. Ai không đồng ý với mày thì mày có giọng cứng cỏi với người ta. Mầy phản đối người ta như tát nước vào mặt người ta vậy. Cho nên người ta trốn mầy hết; không ai chỉ bảo chi cho mầy hết, vì vô ích. Vậy thì làm sao kiến thức hẹp hòi của mày có cơ hội mở mang được".
Tuy bị mắng như tát nước vào mặt, nhưng ông Franklin óc đã già giặn và khôn, hiểu rằng như vậy là đáng, và ông nghe lời, tự sửa tính ngay để tránh những thất bại tai hại sau này.
Ông nhất định từ đó không chống lại ý kiến ngưòi nữa. Không dùng cả những chữ có ý nghĩa quá quyết như "chắc chắn", "không ngờ gì cả", V.v.. mà dùng những chữ mềm mỏng hơn như "tôi thấy" "tôi tưởng", "tôi Hiểu rằng"... Có ai xét đoán lầm lộn trước mặt ông thì ông tự kìm chế, để đừng hăng hái chỉ trích người đó nữa, và ông bắt đầu nói với người đó rằng trong những trường hợp khác thì ý kiến người đó đúng, trong trường hợp này theo ông, có lẽ hơi khác v.v...
Ông thấy liền những lợi của thái độ như vậy: nói chuyện với người khác thấy vui hơn, ý kiến của ông được người khác công nhận ngay, và khi ông lầm lỗi thì không ân hận nhiều nữa, đối thủ của ông chịu bỏ quan niệm của họ để theo quan niệm của ông.
Phương pháp đó mới đầu trái hẳn với bẩm tính của ông, vậy mà tập luyện lâu thành thói quen. Nhờ nó và cũng nhờ sự thanh liêm, nghiêm chính của ông mà ông được quốc dân ủng hộ, khi ông đề nghị đặt những chế độ mới, thay thế chế độ cũ, lại được uy tín lớn trong cuộc hội họp trước công chúng, tuy ông diễn thuyết rất dở, lúng túng, không hùng hồn chút nào. Rốt cuộc người ta tin theo ông hết.
Trong những sự giao thiệp về thương mại, phương pháp của Benjamin Franklin có kết quả tốt không? Đọc chuyện sau này bạn sẽ biết:
Ông S. cậy ông Mahoniey chế tạo một kiểu máy mới, dùng trong kỹ nghệ dầu lửa. Ông Mahoniey vẽ bản đồ án, đưa ông S. coi, ông này bằng lòng. Ông Mahoniey bèn cho thợ khởi công. Nhưng rầy rà thay, ông S. lại đưa đồ án đó cho bạn bè coi. Họ chê bai đủ thứ: cái này rộng quá cái kia ngắn quá... quá thế này, quá thế khác. Họ giày vò ông S, tới nỗi ông này hoảng lên, gọi điện thoại bảo ông Mahoniey rằng không chịu nhận kiểu máy đó đâu.
Ông Mahoniey xem xét lại kỹ lưỡng kiểu máy, tin chắc rằng nó hoàn toàn, và ông S, cùng bạn bè ông ta chẳng biết chút gì hết, chỉ trích bậy. Nhưng ông Mahoniey không nói ra vậy, sợ mất lòng, mà lại thăm ông S.
Mới trông thấy tôi, ông Mahoniey nói, ông S nhảy chồm chồm lên, vừa chạy lại tôi vừa giơ quả đấm vừa la, mạt sát máy của tôi rồi kết Luận:
"Bây giờ ông tính ra sao đây?"
Tôi rất bình tĩnh đáp rằng ông ấy muốn ra sao thì tôi sẽ làm như vậy. "Ông trả công tôi, vậy tự nhiên tôi phải làm vừa ý ông. Nhưng phải có người chịu trách nhiệm trong vụ này chứ? Nếu ý của ông hay thì xin ông vẽ bản đồ án khác đi, tuy tôi đã bỏ ra hai ngàn đồng để bắt đầu làm máy của tôi rồi, tôi bằng lòng bỏ số tiền đó đi, làm lại máy khác cho ông, để được vừa ý ông. Nhưng tôi xin nhắc lại, nếu ông nhất định đòi thay đổi thì ông phải chịu trách nhiệm trong sự rủi ro, máy hư chạy không được. Còn như tôi, tôi vẫn nghĩ rằng kiểu tôi tốt, nếu ông để cho tôi làm theo kiểu đó, thì tất nhiên tôi phải gánh lấy hết cả trách nhiệm".
Trong khi tôi nói ông S. bình tĩnh lại lần lần và khi tôi ngưng, ông bảo tôi "Được. Thôi cứ theo ý ông. Nhưng nếu hư hỏng thì mặc ông!".
Chẳng những máy không hư hỏng chút chi hết mà lại còn tốt lắm... và ông S. hứa mùa sau sẽ đặt làm hai cái máy như vậy nữa.
Khi ông ta chạy lại cự tôi, đưa quả đấm trước mặt tôi bảo rằng tôi chẳng biết chút chi về máy hết, tôi dằn lòng lắm mới khỏi gây lộn với ông và tự bênh vực. Nhưng sự nén lòng đó đã có kết quả tốt. Nếu không như vậy chúng tôi sẽ kiện nhau, tôi sẽ mất tiền và làm cho một khách hàng tốt hóa ra kẻ thù của tôi. Tôi quả quyết rằng không khi nào được bảo người khác lầm hết. Phương pháp đó nguy hiểm lắm.
Lời khuyên đó không mới mẻ gì. Mười chín thế kỷ trước, Đức Ki Tô nói: "Con hãy mau mau theo ý kiến đối thủ của con đi".
Nghĩa là: Đừng tranh biện với người khác, dù người đó là khách hàng, hay là bạn trăm năm, là kẻ thù của mình. Đừng chỉ cho người ta thấy rằng người ta lầm lẫn, đừng làm cho người khác tức giận, trái lại phải biết khôn khéo.
Hai ngàn năm trước Thiên Chúa giáng sinh, một ông vua Ai Cập nói nhỏ với con ông như vầy "Phải khôn khéo, biết ngoại giao, con như vậy đạt được mục đích dễ dàng hơn".
Chúng ta bây giờ cần lời khuyên đó lắm.
Vậy muốn cho người khác theo ý mình, xin bạn nhớ quy tắc thứ hai sau này:
Phải trọng ý kiến của người khác
Đừng bao giờ chê ai là lầm hết.
Nguyễn Lê Hiếu dịch |
|
Trả lời với trích dẫn