Thánh Gioan Thánh Giá được tôn xưng là nhà thần bí lớn trong Giáo Hội về tài năng suy tư diễn dịch các mầu nhiệm thần học. Bởi vậy ngài được nhìn nhận là Tiến sĩ của Hội Thánh nhưng chỉ sau khi đã qua đời. Khi đang còn sống những tư tưởng về đời sống tâm linh đã được đun kết bằng những khổ ải và đày đọa bởi giáo quyền và những anh em trong cộng đoàn của mình. Juan de Yepes lớn lên trong nghèo đói. Cha ngài thuộc dòng dõi quí tộc, nhưng bị khai trừ vì cưới một thường dân làm vợ. Cha ngài chết lúc ngài vừa sinh ra được vài tháng nên gia đình phải sống trong cảnh nghèo túng. Tuy vậy Gioan cũng đã được học hành đàng hoàng nhờ vừa đi làm vừa tự học. Đến năm 21 tuổi, ngài gia nhập Dòng Carmêlô và trở thành Thầy trợ sĩ Gioan Thánh Giá. Dòng Carmêlô ở Tây Ban Nha được ngưỡng mộ vì thực hành một đời sống tâm linh sâu sắc, nghiêm túc giữ luật dòng và đời sống cầu nguyện. Nhưng vào thời kỳ của Gioan thì kỷ luật bị buông lỏng và tinh thần đạo đức sa sút. Cuộc xoay chiều lớn lao trong đời của Gioan là khi ngài chịu chức Linh mục năm 1567; và khi ngài được giới thiệu với thánh Têrêxa Avila, đấng đang lãnh đạo phong trào cải tổ sâu rộng dòng Carmêlô. Khi ấy, Têrêxa đã 52 tuổi còn Gioan mới 25 tuổi nhưng họ trở nên thân thiết vì có chung một chí hướng. Têrêxa đang cần một người để cùng cải tổ dòng nam Carmêlô. Bà tìm thấy con người đó nơi thánh Gioan và Gioan cũng nhận thấy những đức tính cương quyết của Têrêxa trong việc đem lại tinh thần cầu nguyện và đời sống tâm linh cho nhà dòng. Gioan trở thành vị linh hướng của Bà và người lãnh đạo của cộng đồng nam Carmêlô ở Duruelo. Tinh thần cải tổ rất nguy hiểm trong thời kỳ có Pháp đình Tôn giáo (Insquisition), cơ quan này sẵn sàng kết án những ai có tư tưởng không theo rập khuôn mẫu tôn giáo đã được ấn định vào thời bây giờ. Thánh Gioan là nạn nhân của anh em trong dòng. Vào năm 1577, thánh Gioan bị bắt cóc đem nhốt vào một phòng giam trong tu viện ở Toledo. Hình phạt là chỉ được ăn bánh mì và uống nước lã. Gioan thường bị mang ra đánh đập. Sau chín tháng bị giam cầm, lúc cái chết như đã gần kề, cuối cùng như một phép lạ, Gioan đã trốn thoát được ra ngoài trong đêm tối. Sau một thời gian, thánh Gioan được anh em mời trở về dòng nhưng những đau khổ vẫn mãi dồn dập. Thánh Têrêxa Avila qua đời năm 1582, chia rẽ trong dòng lại thêm trầm trọng, anh em trong dòng một số vì ganh ghét đã hành hạ và không cho thánh Gioan giữ một chức vụ nào, cùng nhạo báng những tài năng của Gioan. Gioan chịu đựng đau khổ nhục nhằn không hề than van. Gioan vẫn viết lên những lời thơ thần bí để lại cho hậu thế ngưỡng mộ. Gioan chết vào ngày 12 tháng 12 năm 1591 trong cô đơn sau một thời gian bị bệnh lâu dài. Sự đau khổ đã nung nấu ý chí và tạo nên đời sống tâm linh huyền bí. Thần học huyền bí của thánh Gioan nói về con đường dẫn đến kết hợp với Tình Yêu Thiên Chúa. Trong cuộc yêu đương tuyệt vời bao giờ cũng có lúc thăng hoa mà cũng có lúc thất vọng buồn nản ê chề. Gioan trong “Đêm tăm tối” đã phân tách một cách tài tình lúc Thiên Chúa lánh mặt thì linh hồn cảm thấy chua xót đau khổ như đang bị bỏ rơi. Những kẻ đi tìm kiếm sự thánh thiện, sự đau khổ này chỉ là một khía cạnh của Tình yêu. Nếu bền chí thì sự tìm tòi đó sẽ đưa linh hồn đến sự kết hợp mật thiết với Thiên Chúa. Tác phẩm lớn là “Đêm tối tăm của linh hồn” được sáng tác với kinh nghiệm lúc bị giam ở Toledo. Gioan tả linh hồn như một người đang yêu trốn ra trong đêm tối đến hẹn hò với Nhân Tình. Gioan mô tả cuộc hành trình qua nhiều chặng đường, tu luyện để trở nên tinh khiết, cho đến lúc từ bỏ được chính bản thân và những ảo tưởng của mình bằng cách sống nhiệm nhặt và thật lòng khiêm nhượng. Đau khổ làm cho linh hồn tinh khiết như cây củi được đốt trong lò sưởi, lửa cháy làm tan nát và thiêu hủy cây củi nhưng tạo được ngọn lửa hồng trong sáng. Thật là khó khăn nếu không đi sâu vào đời tu hành của Gioan thì không thể am hiểu tường tận những tác phẩm của Gioan. Suốt một đời tu hành bị anh em đày đọa nhưng không bao giờ oán hận, có lẽ trong thâm tâm Gioan vẫn im lặng chấp nhận với nụ cười nhân ái mà kẻ thù không tài nào hiểu được. Vì chính những hành hạ bất công đó đã làm cho Gioan càng thêm gần gũi với Chúa Tình Yêu. “Tôi sẽ than khóc cái chết của tôi, Rên xiết cuộc sống tôi đang sống, khi những sai lầm, những tội lỗi còn đang giam hãm tôi. Lạy Chúa tôi, bao giờ thì con có thể vững vàng nói lên: Chung cuộc tôi được sống: tôi không còn chết nữa.”
Trả lời với trích dẫn