Giới thiệu sách: Chúa Ba Ngôi

[Bảo_†_Lâm]

Câu cuối cùng của bản văn này là câu đáng chú ý cách đặc biệt: trong Thiên Chúa Ba Ngôi, mọi sự đều là một khi không nói đến sự đối lập về tương quan. Vào những thể kỷ XI và XII, công thức này được thánh Anselme de Cantorbéry tán thành và khuyến khích sử dụng. Nhưng như chúng ta đã thấy ở chương trước, công thức đó có một sự ăn sâu vững vàng không chỉ nơi các Giáo Phụ La-tinh mà cả các Giáo Phụ Hy-lạp nữa. Tiếp sau thánh Anselme, thánh Thomas d’Aquin đã làm nổi bật lý chứng này để tỏ bày chân lý của Giáo Lý Công giáo liên quan đến sự nhiệm xuy của Chúa Thánh Thần. Đối với Thomas d’Aquin, các Ngôi Vị Thiên Chúa phân biệt nhau bởi các tương quan đối lập theo nguồn gốc, đến mức mà nếu Chúa Thánh Thần không nhiệm xuy từ Chúa Con thì Ngài cũng không thực sự phân biệt với Chúa Con. Chúng ta hãy vắn tắt trình bày chi tiết giáo huấn thần học này.
Chúa Con đích thực phân biệt với Chúa Cha, bởi vì Chúa Cha là nguyên lý của Chúa Con (Chúa Cha sinh Chúa Con). Chúa Thánh Thần thực sự phân biệt với Chúa Cha vì Chúa Cha là nguyên lý của Chúa Thánh Thần (Chúa Cha “nhiệm xuy” Chúa Thánh Thần). Và Chúa Thánh Thần thực sự phân biệt với Chúa Con bởi vì cùng với Chúa Cha, Chúa Con là nguyên lý của Chúa Thánh Thần (cùng với Chúa Cha, Chúa Con “nhiệm xuy” Chúa Thánh Thần). Theo thánh Thomas d’Aquin, nếu Chúa Thánh Thần không nhiệm xuy từ Chúa Con thì cũng không có sự phận biệt giữa tử hệ của Chúa Con và sự nhiệm xuy của Chúa Thánh Thần: hai tương quan này sẽ lẫn lộn nhau vì chúng ta cũng không thể chấp nhận tha tính riêng của Chúa Con và của Chúa Thánh Thần. Thực ra, sự lẫn lộn chính xác đã được tách biệt dù Chúa Thánh Thần có một tương quan từ nguồn gốc với Chúa Con. Nếu căn cứ vào tương quan với Chúa Cha thì không đủ để khẳng định rằng Chúa Con và Chúa Thánh Thần phân biệt nhau, nhưng chúng ta còn cần phải nhận biết rằng, bằng cách nào đó, Chúa Con là nguyên lý sự nhiệm xuy của Chúa Thánh Thần[1].
Nói cách khác, tính đa dạng của Ba Ngôi được xác định do một thứ tự và chính nhờ thứ tự này mà chúng ta diễn tả khi khẳng định rằng, Chúa Con được Chúa Cha sinh ra và Chúa Thánh Thần nhiệm xuy từ Chúa Cha và Chúa Con. Trong giáo huấn này muốn bày tỏ chân lý và tính khả tri của đức tin (đức tin có trước suy tư thần học!), hơn là bày tỏ một luận chứng luận lý học đơn thuần. Cái cớ liên quan đến chúng ta, đối với truyền thống mà thánh Thoma là chứng nhân kiểu mẫu, đó chính là ngôi vị tính phân biệt các bản vị đồng bản thể, nghĩa là chính thực tại của Ba Ngôi trong sự duy nhất và trong các tương quan. Hai nền tảng mà chúng ta đã trình bày trên đây bao gồm mối tương quan tiếp ngay sau với kinh nghiệm của Giáo hội về sự cứu độ và về việc thần thánh hoá: Thánh Thần làm cho những người hưởng ân huệ của Ngài đồng hình đồng dạng với Chúa Con. Người mang lại tử hệ dưỡng tử cho họ theo hình ảnh Chúa Con. Người thánh hoá họ và liên kết họ vào Mầu Nhiệm Khổ Nạn và Phục Sinh của Chúa Con, Đấng đã hoá thân làm người để qua Ngài, nhân loại được đến với Chúa Cha. Trong hành động cũng như trong sự hiện hữu, Chúa Thánh Thần đ?u có liên quan với Chúa Cha và Chúa Con.
Để nắm bắt giáo huấn về đức tin Công giáo cách rõ ràng, còn cần phải bổ sung vào ba điều chính xác quan trọng. Trước hết, Chúa Cha và Chúa Con là nguyên lý duy nhất của Chúa Thánh Thần. Giáo lý Công Giáo phi bác rằng có hai nguyên lý khác nhau của Chúa Thánh Thần (điều đó phân chia Chúa Thánh Thần). Vì không có sự “nhân đôi” (chị trùng) nhiệm xuy của Chúa Thánh Thần, nhưng chỉ có một sự nhiệm xuy duy nhất nhờ một tác động duy nhất của Chúa Cha và Chúa Con. Như Thánh Âutinh đã giải thích thì Chúa Cha và Chúa Con là “một nguyên lý duy nhất của Chúa Thánh Thần”[2]. Điều đó cũng làm nên một phần giáo huấn quan trọng của Giáo Hội công giáo: “Với thái độ trung thành và tôn thờ, chúng tôi tuyên xưng rằng từ đời đời, Chúa Thánh Thần nhiệm xuy từ Chúa Cha và Chúa Con, không phải do hai sự nhiệm xuy, nhưng do một và chỉ một sự nhiệm xuy duy nhất”[3]. Chính trong sự duy nhất mà Chúa Cha và Chúa Con nhiệm xuy Chúa Thánh Thần. Sự duy nhất này không chỉ là sự đồng nhất về yếu tính của Chúa Cha và Chúa Con, nhưng chính xác nhất đó là sự hi?p nh?t Ngôi Vị của các Ngài (“thuộc khái niệm”, tức theo ý nghĩa của một đặc tính chung giữa Chúa Cha và Chúa Con) trong tư cách là nguyên lý nhiệm xuy của Chúa Thánh Thần. Theo giáo lý Công giáo, nguyên lý của Chúa Thánh Thần ấy là Chúa Cha và Chúa Con trong sự hiệp thông của các Ngài.
Ý nghĩa thứ hai cũng không kém quan trọng: chính từ Chúa Cha mà Chúa Con có được tư cách nhiệm xuy Chúa Thánh Thần. Điều đó cũng tạo nên phần giáo lý về đức tin Công giáo. “…và bởi vì mọi sự, vốn là của Chúa Cha, chính Chúa Cha đã ban cho Con Một khi sinh ra Con Một trừ cương vị làm Cha, nên việc Thần Khí nhiệm xuy bởi Chúa Con, thì từ đời đời Chúa Con có việc nhiệm xuy đó là bởi Chúa Cha, Đấng cũng sinh ra Chúa Con từ đời đời”[4]. Đây là điều chính xác quan trọng để n?m bắt cách đúng đắn giáo huấn Công Giáo. Khi sinh ra Chúa Con, Chúa Cha ban hữu thể cho Chúa Con, và cùng với Chúa Con là nguyên lý của Chúa Thánh Thần. Khẳng định này nhấn mạnh rằng, Chúa Cha là nguồn mạch mọi đặc tính Thần Linh, là “nguyên lý vô nguyên lý”. Bởi vì chính từ Chúa Cha mà Chúa Con được sinh ra; chính từ Chúa Cha nhiệm xuy Chúa Thánh Thần và từ nơi Chúa Cha mà Chúa Con có được hữu thể (để cùng với Chúa Cha) là nguyên lý của Chúa Thánh Thần. Trong ý nghĩa đó, mà thánh Âutinh giải thích rằng: Chúa Thánh Thần “chủ yếu” nhiệm xuất từ Chúa Cha, vì Chúa Cha đã sinh ra Chúa Con “theo cách nào đó mà Ân Huệ chung của hai Đấng cũng nhiệm xuất từ Chúa Con và Thánh Thần là Thánh Thần của cả hai Đấng”[5]. Vì vậy, giáo lý Công giáo khẳng định rõ ràng rằng, Chúa Cha là nguồn mạch không nguyên lý trong Ba Ngôi Thiên Chúa (đó là điều mà trạng từ “chủ yếu” nhấn mạnh), nhưng điều đó không loại trừ việc Chúa Con đón nhận hữu thể từ Chúa Cha và cùng với Chúa Cha là nguyên lý của Chúa Thánh Thần. Vị trí “chủ yếu” này của Chúa Cha cũng được diễn tả bởi công thức “Chúa Thánh Thần nhiệm xuy từ Chúa Cha và Chúa Con”. Vào đầu thế kỷ III, công thức này đã được Tertuliano chứng thực: “Thánh Thần không đến từ một Đấng nào khác ngoài Chúa Cha qua Chúa Con” (a patre per Filium)[6].

---

[1] Saint Thomas d'Aquin, Somme de théologie, I, q. 36, a. 2 ; Somme contre les Gentils, livre IV, chap. 24.

[2] Saint Augustin, De Trinitate, V, xiv, 15 {BA, 15, p. 460-461).

[3] Concile Lyon II, en 1274 {Symboles et définitions de la foi catholique [Denzinger], n° 850). L'affirmation a été reprise au concile de Florence, en 1439 : le Saint-Esprit « procède éternellement de l'un et de l'autre comme d'un seul principe et par une unique spiration » (voir n° 1300).

[4] Concile de Florence, Décret pour les Grecs (Symboles et définitions de la foi catholique [Denzinger], n° 1301). Cet enseignement est repris par le Catéchisme de l'Eglise catholique, n° 246.

[5] Saint Augustin, De Trinitate, XV, xvn, 29 (voir BA, 16, p. 504-505).

[6]Tertullien, Contre Praxéas, 4, 1 (CCSL, 2, p. 1162).